محمد جواد ظریف در صحن علنی مجلس درباره توافق بلندمدت میان ایران و چین، آب پاکی را روی دست نمایندگان ریخت و گفته «ایران ضمن حفظ سیاست همه جانبه و نشستن در برابر ۶ قدرت جهانی با اقتدار با چین روابط خود را گسترش داد و اکنون ما در راستای قرارداد ۲۵ ساله با چین هستیم و در این قرارداد هیچ موضوع مخفی وجود ندارد. زمانی که آقای شی با رهبری دیدار کردند بحث این قرارداد مطرح شد زمانی که بنده پیش‌نویس آن را به چین بردم باز هم اعلام شد. زمانی که چین به پیش‌نویس ما پاسخ داد باز هم اعلام کردیم، زمانی که در دولت چارچوب پیش‌نویس بررسی شد اعلام شد و هرگاه به توافق برسیم با شفافیت کامل اعلام خواهیم کرد.»
ظریف این قرارداد را سیاستی واقع‌بینانه در راستای گذار جدید جهان از مرکزیت قدرت غرب به شرق خواند و گفت: باید این واقعیت را درک کنیم که منبع قدرت در دنیا در حال تغییر است و ما باید واقعیت جدید دنیا را بپذیریم و این به معنای این نیست که سیاست نه شرقی نه غربی را فراموش کرده یا کنار گذاشته‌ایم. اکنون در شرایطی که چین سکوت اختیار کرده، جدالی بر سر این توافق در ایران شکل گرفته است؛ جدالی که با اظهارات محمود احمدی‌نژاد اوج گرفت و اکنون با اعتراض نمایندگان مجلس یازدهم پیگیری می‌شود. اما جریان سندی که گفته می‌شود بهمن ماه ۹۴ و در جریان سفر رئیس‌جمهور چین به ایران مطرح شده و پیشتر با مخالفت دولت دوم احمدی‌نژاد اجرایی نشد، چیست؟ براساس این قرارداد چین چه امتیازاتی دارد؟ چه مزایای نصیب ایران می‌شود؟
برچسب محرمانه احمدی‌نژاد بر توافق ۲۵ ساله ایران و چین
علی ربیعی سخنگوی دولت در نشست خبری تیرماه سال ۹۹ اعلام کرد که پیش‌نویس برنامه‌ای تحت عنوان «برنامه ۲۵ ساله همکاری ایران و چین» در جلسه یکشنبه اول تیر هیات دولت تصویب شده است.این خبر با موضع‌گیری محمود احمدی‌نژاد اهمیت بیشتری پیدا کرد. رییس‌جمهور پیشین کشور در یک موضع‌گیری کم‌سابقه این برنامه را قرارداد «پنهان» و «دور از چشم ملت» خواند و گفت: «هر قراردادی که مخفیانه و بدون در نظر گرفتن خواست و اراده ملت ایران با طرف‌های خارجی منعقد شود و برخلاف منافع کشور و ملت باشد، معتبر نیست و ملت ایران آن را به رسمیت نخواهد شناخت.»
رئیس جمهوری پیشین کشور این سند همکاری ۲۵ ساله را با توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران با کشور‌های ۱+۵ مقایسه و اعلام کرده که نمایندگان مجلس در زمان تایید توافق هسته‌ای نیز اطلاع دقیقی از مضمون آن نداشته‌اند.احمدی‌نژاد گفته «اکنون شنیده‌ام که در حال مذاکره هستند و می‌خواهند یک قرارداد جدید ۲۵ ساله با یک کشور خارجی منعقد کنند و هیچ‌کس هم خبر ندارد.» او بی‌آنکه از کسی نامی ببرد مخفی نگهداشتن "حقایق" از ملت ایران را تقبیح کرده و پرسیده است: «مگر شما مالک کشور هستید که بدون اطلاع ملت و از کیسه ملت به دیگران می‌بخشید.»
توافق ایران و چین عیان برای مسولان، پنهان از مردم؟
موضع گیری‌های روز‌های اخیر مقامات و رسانه‌ها نشان می‌دهد این سند چیزی فراتر از روابط دو دولت بوده و با حمایت مقامات ارشد کشور تهیه و نهایی شده است.تسنیم، وابسته به سپاه در پی اظهار نظر احمدی‌نژاد گزارش مفصلی در حمایت از قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین منتشر کرده و در این یادداشت ادعای احمدی نژاد مبنی بر پنهانی بودن مفاد این توافق را به چالش کشیده است. در بخش‌هایی از یادداشت تسنیم آمده: «ادعای محرمانه بودن موضوع سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، مشخصاً یک شعبده‌بازی سیاسی است».
تسنیم در سرمقاله خود به بی عملی دولت در جهت تحقق قراداد ۲۵ ساله همکاری‌های راهبردی با چین نیز انتقاد کرده و گفته: «تا اواخر سال ۹۷ متاسفانه از طرف دولت ایران تحرک چندانی در این باره مشاهده نمی‌شود (احتمالا‌ً دولت همچنان تصور می‌کرد از آمریکا و اروپا نهایتاً آبی گرم خواهد شد). اما شهریور سال ۹۸ و همزمان با حضور آقای ظریف در پکن اعلام می‌شود که ایران پیش‌نویس اولیه درباره سند ۲۵ ساله را به مقامات چینی ارائه خواهد کرد.»
از سوی دیگر، علی آقامحمدی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس گروه اقتصادی دفتر بین رهبری در یک گفتگوی تلویزیونی از قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین حمایت کرده است. او در این باره گفته «در مقطعی برای اجرای این سند پیش رفتیم، اما در حالی که بسیاری از زیرساخت‌ها طراحی شده و ساز و کار‌ها آماده بود، عده زیادی مانع شدند.» وی در ادامه گفت که دولت دوم محمود احمدی‌نژاد مانع از اجرایی شدن این طرح شده بود. سرلشگر محمد باقری رییس ستاد کل نیرو‌های مسلح نیز ادعای تسنیم و اظهارات ظریف و آقامحمدی درباره تهیه و تدوین این سند از سوی مقامات ارشد کشور را تایید کرده است. او آذرماه سال گذشته در دیدار با معاون روابط بین‌الملل ارتش چین رسما اعلام کرد: « سند مهمی در جمهوری اسلامی ایران درباره راهبرد روابط ۲۵ ساله با چین تدوین شده که این سند در عالی‌ترین سطوح کشور ما تهیه شده و مورد تایید رهبری است.»
جزئیات توافق ۲۵ ساله ایران و چین/ ۲۸۰ میلیارد دلار در راه میادین نفت و گاز ایران
رسانه‌های نزدیک به سپاه هرگونه گمانه‌زنی درباره اعداد و ارقام ارزش پروژه‌های چین در ایران را «غلط» می‌دانند. تسنیم درباره گمانه‌زنی‌های عددی در سرمقاله خود نوشته: «این سند صرفاً یک چارچوب کلان درباره حوزه‌های همکاری است و اعداد و ارقام در مراحل بعد که سند تبدیل به پروژه‌های مشخص سازمان‌ها و بخش‌های مختلف با ارگان‌های چینی خواهد شد، می‌تواند روی کاغذ بیاید؛ لذا در شرایطی که فعلاً هیچ پروژه‌ای نیست، بنابراین اعداد و ارقام نیز نمی‌تواند هیچ قطعیتی داشته باشد.» با این وجود خبرگزاری پترولیوم اکونومیست، رسانه حوزه نفت که از سال ۱۹۳۴ مشغول به فعالیت در این حوزه است، در سپتامبر سال ۲۰۱۹ یادداشتی درباره همکاری‌های استراتژیک ۲۵ ساله ایران و چین منتشر کرده و در این یادداشت به یک توافق جدید ۲۸۰ میلیارد دلاری برای توسعه میادین نفت و گاز و بخش پتروشیمی ایران اشاره کرده بود.
این رسانه، رقم ۲۸۰ میلیارد دلار را مربوط به توافق نخست برای ۵ سال اول این همکاری خوانده و تاکید می‌کند این رقم باید در سال‌های بعدی بیشتر شود. به ادعای این رسانه قرار است ۱۲۰ میلیارد دلار دیگر توسط چین در زیرساخت‌های حمل و نقلی و ساخت و ساز ایران سرمایه‌گذاری شود که این رقم نیز احتمالا تنها به ۵ سال اول مدت زمان تعیین شده تعلق دارد و رقم مازاد باید بین دو طرف در سال‌های بعدی به توافق برسد.
فروش محصولات نفتی، گازی و پتروشیمی با حداقل تخفیف به چین
این رسانه نفتی به دیگر مزایای توافق راهبردی ایران و چین اشاره کرده و نوشته از دیگر مزایای این توافق برای کمپانی‌های چینی این است که این کمپانی‌ها قبل از برگزاری هر مناقصه‌ای در ایران برای پروژه‌های میادین گازی و نفتی جدید یا نیمه تکمیل می‌توانند برای پذیرش یا عدم پذیرش پروژه‌ها تصمیم‌گیری کنند.بر این اساس شرکت‌های چینی قبل از سایر شرکت‌ها می‌توانند در مورد مشارکت یا عدم مشارکت در تکمیل همه یا بخشی از پروژه‌های پتروشیمی حتی در حوزه فناوری، نیروی انسانی مورد نیاز و سامانه‌ها تصمیم‌گیری کنند.
یک منبع ایرانی درباره مفاد این قرارداد به پترولیوم اکونومیست گفته ۵ هزار پرسنل امنیتی چینی در ایران برای حفاظت از پروژه‌های چینی مستقر خواهند شد و این تعداد علاوه بر پرسنل و مواد اولیه‌ای است که برای حفاظت از زنجیره توزیع مواد نفتی، گازی و پتروشیمی از ایران به چین در نظر گرفته شده است. یکی از مکان‌هایی که حضور این نیرو‌ها در آن ضروری است، خلیج‌فارس است. در این گزارش به نقل از منبع ایرانی ناشناس گفته شده: چین قادر است همه محصولات نفتی، گازی و پتروشیمی را با حداقل تخفیف تضمین شده خریداری کند. بر اساس توافق جدید که جزییات آن در سال ۲۰۱۹ به دست پترولیوم اکونومیست رسیده است، چین حق دارد در ازای خرید محصولات ایرانی تا دو سال در بازپرداخت بدهی‌اش تاخیر داشته باشد. چین همچنین می‌تواند بدهی‌هایش را به ارز‌های موسوم به «نرم ارز» پرداخت کند. نرم‌ارز‌ها به واحد پولی کشور‌هایی گفته می‌شود که با نوسان بالایی همراه هستند. (مثل ایران) این نوسان می‌تواند ناشی بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی کشور‌ها باشد.
تراکنش ایران و چین بدون دلار
به گزارش پترولیوم اکونومیست، چین توافق کرده که بدهی‌هایش را به ایران با ارز کشور‌هایی نظیر کشور‌های آفریقایی و اقمار شوروی سابق پرداخت کند و این یعنی در تبادلات دو طرف هیچ تبادل دلاری وجود نخواهد داشت.این منبع آگاه ایرانی به پترولیوم اکونومیست می‌گوید: با توجه به اینکه نرخ تبدیل این ارز‌ها به ارز قابل دریافت از سوی ایران در بانک‌هایی نظیر هندلزبانک ایران و اروپا در آلمان، هالک بانک در ترکیه و اوبربانک در استرالیا، چین از ایران درخواست تخفیف ۸ تا ۱۲ درصدی (بسته به نرخ متوسط دلار در مقابل ارز‌های دیگر) کرده است که این یعنی در مجموع ایران به چین ۳۲ درصد تخفیف در خرید محصولات نفتی، گازی و پتروشیمی داده است.
یکی دیگر از جنبه‌های مثبت این توافق برای چین، درگیری مستقیم و نزدیک این کشور در توسعه زیرساخت‌های حیاتی ایران است که در راستای ابتکار عمل کمربند یک جاده چین قرار گرفته است. منبع آگاه ایرانی به پترولیوم اکونومیست گفته چین قصد دارد از نیروی کار ارزان ایران برای ساخت، طراحی و نظارت بر کمپانی‌های بزرگ تولید کننده چینی استفاده کند.در بخش توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی که یکی از بند‌های کلیدی توافق ۲۵ ساله ایران و چین است گفته شده محصولات نهایی باید به بازار غرب سرازیر شوند و مسیر این بازار‌ها از جاده‌هایی می‌گذرد که توسط چین و با دخالت فزاینده چین در زیرساخت‌های حمل و نقلی ایران ایجاد شده است.
قطار سریع‌السیر تهران تا مشهد در پروژه ۲۵ ساله با چین
در این گزارش به پروژه ریلی ۹۰۰ کیلومتری میان تهران تا شمال شرق مشهد اشاره شده و گفته شده بنا به اظهارات جهانگیری قرار است یک قطار سریع السیر میان تهران، قم و اصفهان احداث شود که زمینه اتصال آن به شبکه شمال به غربی که از تبریز می‌گذرد نیز فراهم خواهد شد. تبریز محل قرار گرفتن بسیاری از سایت‌های مهم نفتی، گازی و پتروشیمی کشور است و نقطه آغازین خط لوله گاز تبریز آنکاراست که قرار است به نقطه عطفی در جاده ۲۳۰۰ کیلومتری جدید ابریشم بین اورومچی (مرکز استان غربی سین جیانگ چین) به تهران تبدیل شود. این جاده قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان را به ایران وصل می‌کند و از طریق ترکیه به اروپا می‌رسد.
پترولیوم اکونومیست گفته طرح خط لوله نیازمند همکاری روس‌هاست چرا که روسیه کشور‌های آسیای مرکزی و قفقاز را حیاط خلوت خود می‌داند. تا همین اواخر روس‌ها معامله‌های مستقل و همه‌جانبه با ایران داشتند، اما از این پس به گفته این مقام آگاه ایرانی، بر اساس بند‌هایی از توافق ۲۵ ساله قرار شده حداقل یک شرکت روسی اجازه داشته باشد درکنار اپراتور چینی در طرح مذکور مشارکت کند.
۳ مزیت قرارداد ۲۵ ساله برای ایران
قرارداد راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، سه مزیت کلیدی برای ایران به دنبال دارد؛ اول اینکه چین یکی از ۵ کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل است که حق وتو دارد. روسیه یکی دیگر از کشور‌های دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است که در این توافق نیز حقوقی برای این کشور در نظر گرفته شده است؛ بنابراین ایران ۲ عضو دارای حق وتو در شورای امنیت را با این قرارداد در کنار خود خواهد داشت.
مزیت دوم قرارداد ۲۵ ساله با چین برای ایران این است که در نهایت باعث می‌شود تولید نفت و گاز ایران در سه میدان کلیدی کشور افزایش پیدا کند. چین توافق کرده روند توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را سرعت ببخشد. شرکت ملی نفت چین (CNPC)، هنگامی که توتال فرانسه به دلیل تحریم‌ها ایران را ترک کرد، سهام ۵۰.۱ درصدی توتال را به سهم ۳۰ درصدی خود در پروژه توسعه پارس جنوبی اضافه کرده است. سود نهایی ایران از توافق بلندمدت با چین در جایی است که چین پذیرفته واردات نفت از ایران را افزایش دهد. منبع خبری سایت پترولیوم اکونومیست به آمار‌های عددی دیگری در این توافق اشاره کرده که شامل نگهداری بشکه‌های نفت بیشتر بر روی شناور‌های اطراف چین بدون نیاز به انبار شدن در گمرک است که مانع از نمایش اماری آن در داده‌های گمرک خواهد شد، اما در واقع بخشی از ذخایر استراتژیک نفت چین خواهند بود.
پشت به برجام رو به چین/ پکن به اعتماد ایران پاسخ مثبت می‌دهد؟
اکنون که برجام نفس‌های آخر خود را می‌کشد و وضعیت اقتصادی ایران روز‌های سختی را سپری می‌کند، خبر توافق ۲۵ ساله ایران و چین بر سر زبان‌ها افتاده است و هر مقام و مسئولی به نوعی آن را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد. در این بین، چین و روسیه به عنوان ۲ کشوری که ایران تلاش می‌کند آن‌ها را در کنار خود نگاه دارد، اما سابقه نه چندان خوبی در کارنامه خود در برابر ایران دارند. مهرماه سال گذشته بود که چین در پی افزایش فشار آمریکایی‌ها رسما طرح توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را ترک کرد و ادامه توسعه این میادین به شرکت پتروپارس واگذار شد.
چین بار‌ها نشان داده در برابر فشار‌های آمریکا علیه ایران تاب‌آوری بالایی ندارد. کونلون بانک چین روابط خود را از ۲۰ آپریل امسال با تجار ایرانی به شدت محدود کرد و در نامه‌ای هشت بندی به بانک‌های ایرانی، هرگونه تجارت با ایرانی‌ها را مشروط به شرایط خاص و پیچیده‌ای کرد.این نکته را نیز باید مدنظر داشت که از سوی دیگر فروش نفت ایران به چین نیز به شدت کاهش یافته است. مجیدرضا حریری رییس اتاق مشترک ایران و چین در گفتگو با ترند آذربایجان گفته همه نفتی که امروز ایران صادر می‌کند به مقصد چین است و بیش از ۷۰ درصد به فروش نفت ایران به چین آسیب وارد شده است. اکنون چین ۲۵ سال همکاری با ایران در حوزه‌های مختلف را پیش روی خود دارد، بی‌شک امتیازاتی که در این قرارداد به از سوی ایران به چین داده شده، به نوعی بوده که میخ حضور این کشور در ایران را محکم‌تر کند و بیم تحریم‌های آمریکا پکن را به عقب‌نشینی مجبور نکند.
رویداد 24