سعید نمکی، وزیر بهداشت هفته پیش یک پاییز سخت را پیش‌بینی کرد و گفت برآورد می‌شود در پاییز امسال، آنفلوآنزا و کرونا با هم بروز کنند و پیش‌بینی می‌شود یکی از پاییزهای سخت را در پیش داشته باشیم. یک متخصص بیماریهای عفونی و عضو کمیته ملی مبارزه با کرونا نیز از احتمال بروز آنفلوآنزای جدید خبر داده است. همچنین چندی‌پیش مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به بازگشت ویروس کرونا در پاییز ماه سال جاری هشدار داده و در گزارشی تاکید کرده بود همزمان با اوج ویروس کرونا در پاییز، ویروس آنفلوآنزا هم اوج می‌گیرد. این در حالی است که رئیس ستاد زیست و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری اعلام کرده است یک شرکت دانش‌بنیان مدعی شده که واکسن آنفلوآنزا را تا قبل از پاییز تولید می‌کند و درنتیجه امسال واکسن آنفلوآنزای داخلی با روش نو وارد بازار خواهد شد.
تامین نیاز کشور به واکسن آنفلوآنزا از طریق واردات
هرساله واکسن آنفلوآنزای موردنیاز کشور از طریق واردات از کشورهای سوئیس، هلند، فرانسه، آمریکا و... تامین می‌شود اما امسال و پس از شدت گرفتن شیوع بیماری کرونا در کشور به‌ویژه در مدت اخیر، نگرانی جامعه و مسئولان حوزه بهداشت و درمان نیز افزایش یافته است. در اردیبهشت‌ماه سال جاری رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد پیش‌بینی می‌شود واردات واکسن آنفلوآنزا در سال 99 به میزان 10 برابر نسبت به سال 98 افزایش یابد. به گفته وی، واکسن آنفلوآنزا به‌دلیل احتمال پیک مجدد کرونا و همزمانی آن با آنفلوآنزا و اینکه علاقه‌مندی برای آن در دنیا بیشتر می‌شود، واردات ۱۰ برابری برای گروه‌های پرخطر پیش‌بینی شده است و در این راستا شرکت‌های خصوصی درصدد تامین واکسن آنفلوآنزا هستند. به گفته محمدرضا شانه‌ساز، واردات واکسن آنفلوآنزا باید در تابستان انجام شود چراکه سوش (پایه) واکسن آنفلوآنزا هر سال تغییر می‌کند و نمی‌توان از واکسن سال گذشته استفاده کرد. همچنین تحقیقات اولیه برای تولید واکسن آنفلوآنزا در داخل کشور انجام شده اما امسال امکان تولید این واکسن وجود ندارد و لذا باید واکسن مورد نیاز وارد شود.براساس آمارهای موجود، سالانه حدود هشت‌میلیون دلار واکسن آنفلوآنزا وارد کشور می‌شود که تا سال گذشته این میزان واردات نیاز کشور را به‌طور کامل تامین می‌کرد.
احتمال تولید واکسن تا پایان شهریور
شهریورماه سال گذشته مدیرعامل شرکت دانش‌بنیانی که مدعی ساخت واکسن آنفلوآنزا شده بود، از ورود واکسن آنفلوآنزای ایرانی به بازار بعد از اخذ مجوزها و تاییدیه‌ها خبر داد و گفت شهریورماه سال 99 این واکسن به بازار کشور وارد می‌شود. اسماعیل صابرفر گفته است پس از ۱۰ سال به دانش فنی واکسن آنفلوآنزای ایرانی دست پیدا کرده‌ایم و با وجود اینکه این واکسن هنوز به تولید نرسیده، اما کشورهای هند، پاکستان و امارات‌متحده‌عربی از کشورهای متقاضی این واکسن هستند. اگرچه دستیابی به دانش تولید واکسن آنفلوآنزا افتخار بزرگی برای کشور محسوب می‌شود، اما درحال حاضر که کارشناسان و متخصصان و مسئولان حوزه بهداشت و سلامت جامعه درمورد ورود ویروس آنفلوآنزا هشدار داده و همزمانی ورود این ویروس با همه‌گیری کرونا را خطر جدی عنوان کرده‌اند، به‌نظر می‌رسد تقاضا در ماه‌‌های آینده برای واکسن آنفلوآنزا افزایش می‌یابد.
در این میان، طی یکی‌دو هفته گذشته، خبری مبنی‌بر شیوع ویروس آنفلوآنزای خوکی در چین منتشر شد که با توجه به منشأ شیوع ویروس کرونا که از چین بود، نگرانی‌‌های جهانی را از خطرات ناشی از شیوع این ویروس در سراسر جهان تشدید کرد. تحقیقات محققان نشان داد یک ویروس جدید از رشته ویروس‌های آنفلوآنزا وجود دارد که توان بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک همه‌گیری جهانی را دارد. آنها می‌گویند این ویروس اخیرا میان خوک‌ها ظهور کرده است اما امکان سرایت آن به انسان‌ها هم وجود دارد. براساس دادههای آماری، آخرین باری که یک آنفلوآنزای جدید همه‌گیری جهانی پیدا کرد به سال ۲۰۰۹ بازمی‌گردد که یک نوع آنفلوآنزای خوکی از مکزیک آغاز شد اما کمی بعد معلوم شد آن‌قدرها هم خطرناک نیست. آن‌طور که دانشمندان چینی می‌گویند این ویروس جدید هم شباهت‌هایی به همان ویروس آنفلوآنزای خوکی سال ۲۰۰۹ دارد اما کمی تغییرات جدید در ساختار ژنتیکی آن دیده می‌شود.
ایران؛ ایمن دربرابر آنفلوآنزای خوکی
محمدمهدی زمانی، متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بیمارستان مسیح دانشوری درمورد ویروس جدید آنفلوآنزای خوکی می‌گوید: «نام این ویروس 4G است که مطالعات نشان می‌دهد 10 درصد از کارکنان چین به این ویروس مبتلا شده‌اند. نکته قابل‌توجه این است که تمام مبتلایان به این ویروس در تماس مستقیم با حیوان خوک بوده‌اند که این ویروس از خوک به آنها منتقل شده و تاکنون هیچ موردی از انتقال انسان‌به‌انسان گزارش نشده است.» به گفته وی، خوشبختانه به‌دلیل اعتقادهای مذهبی ایرانیان و حرام‌بودن گوشت خوک، این حیوان در ایران پرورش داده و تولید نمی‌شود و لذا جای نگرانی برای شیوع این ویروس در کشور وجود ندارد.
ادامه مطالعات روی آنفلوآنزا
بیماری آنفلوآنزا نوعی بیماری واگیردار است و عفونت شدید دستگاه تنفسی، سردردهای ناگهانی، دردهای عضلانی، تب و بی‌حالی شدید از علائم این بیماری به حساب می‌آیند. بیماری آنفلوآنزا در سال 1918 سبب مرگ 40 میلیون انسان شد و در اغلب اوقات این بیماری با سرماخوردگی اشتباه گرفته می‌شود، اما شدت آن بسیار بیشتر از سرماخوردگی است. این بیماری می‌تواند بسیار خفیف تا شدید باشد و در موارد شدید خطر مرگ وجود دارد. عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی، درباره شیوع آنفلوآنزا همزمان با همه‌گیری کرونا در فصل‌های سرد سال هشدار داده و گفته است اگر در فصل گرما با شدت زیاد اپیدمی کووید-۱۹ مواجه باشیم، به‌طور قطع در فصل‌های سرد سال و همزمانی کرونا و آنفلوآنزا با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد. علی پیرصالحی با اشاره به اینکه کرونا بیماری نوظهوری است، تاکید کرد: «هنوز مطالعات و دانش بشر به قطعیت نمی‌تواند عوارض بعدی کرونا را پس از بهبودی نمایان کند و هنوز هیچ داروی شناخته‌شده‌ای برای درمان کرونا وجود ندارد، در این شرایط شیوع گسترده آنفلوآنزا و همه‌گیری آن در سراسر جهان نیز می‌تواند خطرات جانی بیشتری را متوجه مردم کند.»
ضرورت جلوگیری از ایجاد بازار سیاه
واکسن آنفلوآنزا واکسنی است که انسان را علیه ابتلا به آنفلوآنزا محافظت می‌کند. هرسال طی دو نوبت، واکسن جدیدی برای آنفلوآنزای همان فصل در کشورهایی که تکنولوژی ساخت واکسن را در اختیار دارند، ساخته می‌شود، چراکه ویروس آنفلوآنزا به‌سرعت خود را تغییر می‌دهد. با آنکه اثربخشی واکسن، سال‌به‌سال متفاوت است، اما واکسن‌ها مصونیت متوسط تا زیادی علیه بیماری آنفلوآنزا ایجاد می‌کنند. به گفته متخصصان، بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفلوآنزا، همزمان با آغاز فصل سرما است. اما تشدید کرونا در کشور و اخبار مختلفی که از شیوع ویروس آنفلوآنزا در پاییز منتشر می‌شود، نگرانی مردم از کمبود یا نبود واکسن آنفلوآنزا را دوچندان کرده است.
این نگرانی به‌ویژه برای کسانی که مبتلا به بیماریهای زمینه‌ای مانند دیابت، فشارخون یا ناراحتی‌های قلبی هستند بیشتر است و همین امر موجب شده تقاضا برای ترزیق این واکسن افزایش یابد. البته ناگفته نماند که با شیوع کرونا در کشور، این تصور و باور اشتباه که واکسن آنفلوآنزا موجب مصون ماندن بدن از ابتلا به کرونا می‌شود نیز شایع شد، اما به‌مرور زمان و با آگاهی مردم نسبت‌به تفاوت واکسن آنفلوآنزا و کرونا، تعداد کسانی که متقاضی تزریق این واکسن برای پیشگیری از ابتلا به کرونا بودند نیز کاهش یافت. باوجود این، چند پرسش کوتاه از داروخانه‌‌‌های سطح شهر این مساله را روشن می‌کند که در روزهای اخیر، مراجعات برای خرید و استفاده از واکسن آنفلوآنزا افزایش یافته، این درحالی است که درصورت استمرار این روند، بازار با کمبود این واکسن مواجه خواهد شد و امکان افزایش قیمت و حتی به‌وجود آمدن بازار سیاه نیز دور از ذهن نخواهد بود. درست مانند سال گذشته که با شدید شدن موج آنفلوآنزا در کشور که مرگ 56 ایرانی را به همراه داشت، بازار سیاه واکسن آنفلوآنزا و داروی درمان آنفلوآنزا ایجاد شد تا جایی‌که واکسن آنفلوآنزا که در داروخانه‌ها با قیمت 40 هزار تومان به فروش می‌رفت، ناگهان با قیمت 120 تا 150 هزار تومان و داروی درمان آنفلوآنزا که 200 هزار تومان بود، به قیمت 400 تا 700 هزار تومان عرضه شد.
به گفته یکی از داروسازان، اگرچه نگرانی از کمبود یا نبود واکسن آنفلوآنزا در آستانه فصل سرد سال وجود دارد، اما طبیعتا از آنجاکه برای تزریق واکسن آنفلوآنزا نیاز به تشخیص و تجویز پزشک است، لذا امکان خرید این واکسن بدون نسخه پزشک وجود ندارد. این موضوع تا حدی به عدم سوءاستفاده سوداگران و ایجاد بازار سیاه این واکسن کمک می‌کند، اما باید توجه داشت که اگر تعداد افرادی که به تشخیص پزشک نیاز به تزریق واکسن آنفلوآنزا دارند، در پایان تابستان و پاییز افزایش یابد، امکان کمیاب شدن این واکسن زیاد است. این درحالی است که با شروع فصل سرما، بسیاری از کشورها نیز با موج آنفلوآنزا مواجه می‌شوند و طبیعتا نیاز به واکسن در سایر کشورها نیز افزایش می‌یابد. تجربه شیوع کرونا در کشور نشان داد تا زمانی که کشورها به تجهیزات مقابله با کرونا نیاز دارند، از صادرات آن جلوگیری می‌کنند، بنابراین اگر موج آنفلوآنزا در سایر کشورها همزمان با ایران اتفاق بیفتد، تامین واکسن برای اقشاری که در اولویت استفاده از این واکسن هستند، امری ضروری است، لذا مسئولان حوزه بهداشت و درمان کشور باید پیش از بروز هرگونه بحران در حیطه تامین واکسن آنفلوآنزای موردنیاز کشور، از بروز بحران در این حوزه جلوگیری کنند.
واکسن؛ ضرورتی برای بیماران زمینه‌ای
دادههای پزشکی گویای این است که درحال حاضر دو نوع واکسن سه و چهارظرفیتی آنفلوآنزا در بازار موجود است. این دو نوع واکسن نسبت به هم برتری ندارند، اما در واکسن چهارظرفیتی یک نوع ویروس، بیشتر است، بنابراین افرادی که در معرض خطر هستند، با تجویز پزشک، از نوع چهارظرفیتی استفاده می‌کنند. درواقع واکسن چهارظرفیتی یک گونه از ویروس آنفلوآنزا را بیشتر از واکسن سه‌ظرفیتی پوشش می‌دهد. واکسن‌های سه و چهارظرفیتی، بدن را دربرابر ویروس نوع A واکسینه می‌کنند. تنها تفاوت نوع سه و چهارظرفیتی، در نوع B است که نسبت‌به نوع A خطر کمتری دارد. از زمان تزریق واکسن آنفلوآنزا تا دو ماه پس از آن، بیشترین میزان آنتی‌بادی در بدن ترشح می‌شود، بنابراین در این مدت، بدن در برابر آنفلوآنزا ایمن است. تزریق واکسن آنفلوآنزا برای افراد چاق که شاخص توده بدنی آنها بالاتر از ۴۰ است، زنان باردار، اشخاصی که به اختلالات قلبی و عروقی دچار هستند به‌ویژه کسانی که بالای ۶۰ سال هستند، بیماران دیابتی که برای کنترل قند خون‌شان انسولین تزریق می‌کنند، افرادی که به نقص سیستم ایمنی بدن مبتلا هستند مانند اشخاص HIV مثبت و کودکان بین ۶ ماه تا ۶ سال ضروری است و این افراد باید یک‌بار در سال واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند. همچنین افرادی که به‌علت ابتلا به بیماریهای بدخیم مانند سرطان، لوسمی (سرطان خون) و لنفوم، شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی می‌شوند یا اینکه تحت‌درمان با دارو‌های سرکوبگر سیستم ایمنی قرار می‌گیرند. مبتلایان به بیماریهای صعب‌العلاج مانند روماتیسم که باید دارو‌هایی مانند آسپرین را به مدت طولانی مصرف کنند، بیماران پیوندی و دیالیزی، پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان مرتبط با رشته پزشکی هم باید واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند.
باور‌های غلط درباره واکسن آنفلوآنزا
مطالعات مراکز تحقیقات در رابطه با بیماریهای واگیردار نشان می‌دهد باورها و تصورات اشتباهی درمورد بیماری آنفلوآنزا و واکسن این بیماری شکل گرفته است. درست است که تزریق واکسن آنفلوآنزا شانس ابتلا به این بیماری را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد، اما اینکه تزریق واکسن، مجوزی برای عدم رعایت نکات بهداشتی ارائه می‌دهد، یک باور اشتباه است.کسانی که یک‌بار به آنفلوآنزا مبتلا می‌شوند، بدن‌شان در پاسخ به این بیماری آنتی‌بادی تولید می‌کند، اما وجود آنتی‌بادی در بدن، بیانگر ایمنی فرد درمقابل ابتلای مجدد به این بیماری نیست. در برخی موارد دیده شده که افراد پس از بهبودی، مجددا به آنفلوآنزا مبتلا شده‌اند.
واکسن‌ها از نمونه ضعیف‌شده ویروس یا باکتری ساخته شده و تنها منجربه پیشگیری از ابتلا به همان نوع عامل بیماری‌زا می‌شوند، بنابراین واکسیناسیون دربرابر یک بیماری، فرد را دربرابر یک ویروس دیگر ایمن نمی‌کند. برای مثال تزریق واکسن آنفلوآنزا بدن فرد را از ابتلا به کرونا مصون نمی‌کند. طبیعتا این باور غلط می‌تواند به‌طور چشمگیری سلامتی شما را به خطر بیندازد.رعایت اصول بهداشتی برای بیماران مبتلا به آنفلوآنزا به همان اندازه اهمیت دارد که در بیماری کرونا باید این اصول رعایت شود، بنابراین درصورت رعایت این نکات، امکان ابتلا به آنفلوآنزا نیز کاهش می‌یابد و درنتیجه نیاز به تزریق واکسن نیست.
زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار