داعش ادعا کرده فقط در یک ماه گذشته صد حمله انجام داده است؛ کشته‌شدن سه سرباز سوری و حداقل 10 مبارز یک گروه شبه‌نظامی ازجمله این حملات هستند. اما مهم‌ترین نتیجه‌ای که می‌توان از این جریان گرفت این است که داعش، به‌آرامی اما پیوسته با سوءاستفاده از نقاط‌ضعف دشمنان خود در حال قدرت‌گرفتن است.
آیا داعش در عراق و سوریه شکست نخورده بود؟
تقریبا بیش از یک سال پیش داعش به‌دنبال حمله ائتلاف بین‌المللی داعش به رهبری آمریکا در منطقه مرزی سوریه و عراق ضربه سهمگینی خورد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، پس از این حملات اعلام کرد که «داعش شکست خورد». این خلافت خودخوانده به این ترتیب بود که تمام قلمرویی را که با بربریتی بی‌سابقه بین سال‌های 2014 و 2015 به دست آورده بود، از دست داد. اتفاقات فعلی اما نشان می‌دهد داعش حتی بدون داشتن قلمرو جغرافیایی هنوز زنده مانده است. با عقب‌نشینی اعضای داعش به صحراهای سوریه، این گروه تروریستی توانست بخشی از درآمدهای پیشین خود را پس‌انداز کند. با چشم‌انداز فعلی می‌توان به‌سادگی گفت که حتی مرگ ابوبکر البغدادی، سرکرده این خلافت خودخوانده، چندان تأثیری پایداری بر فعالیت و حیات این گروه نداشته است. براساس منابع اطلاعاتی آمریکایی، ابراهیم الهاشمی القریشی، به‌سادگی در این گروه جانشین البغدادی شد.
پنهان‌شدن در صحرا
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشي مي‌نويسد، صحرای سوریه موقعیت ویژه‌ای برای عقب‌نشینی داعشی‌ها داشته و دارد؛ فضای گسترده‌ای به اندازه نیم‌میلیون مترمربع که جمعیت پراکنده و محدودی دارد و از جنوب سوریه تا فرات در عراق کشیده شده است. البته تلاش‌های مداوم دولت سوریه برای بیرون‌راندن این گروه تروریستی از صحرای این کشور تاکنون ناکام مانده است، بااین‌حال نمی‌توان نادیده گرفت که عراق و سوریه تلاش‌شان را کردند تا این گروه را به هر نحو از کشورشان خارج کنند اما ارتش سوریه از یک طرف منابع لازم را نداشت و از طرف دیگر فعلا اولویت بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، رسیدگی به وضعیت ادلب، مقر تروریست‌ها و مخالفان سوری در شمال غربی این کشور است؛ در نتیجه داعش این‌چنین توانسته است دوباره مانند یک توده سرطانی منتشر شود.
در عراق برای مثال، داعش معمولا در نزدیکی جاده‌های اصلی اقدام به انجام حملاتش می‌کند و تاکنون از این روش برای قاچاق یا اخاذی استفاده کرده است. شاید باورنکردنی باشد که همین حملات درآمد ماهیانه سه میلیون دلاری را برای داعش به همراه داشته است. علاوه‌بر همه اینها، شیوع ویروس کرونا کمک بسیاری به داعش کرده است؛ به‌دنبال همه‌گیری کووید19، حضور سربازان در شهرهای مختلف عراق کاهش پیدا کرد، چراکه نیروهای نظامی مجبور بودند بر مقررات قرنطینه نظارت کنند. با توجه به وظایف جدیدی که به نیروهای مسلح عراق محول شده است، در برخی از شهرهای این کشور هیچ نیروی امنیتی حضور ندارد؛ علاوه بر این، برنامه آموزش سربازان عراقی از سوی اروپایی‌ها فعلا متوقف شده است.
سوءاستفاده از هرج‌ومرج سیاسی
در کنار شیوع کرونا، بی‌ثباتی سیاسی در عراق هم به نفع تروریست‌های داعش تمام شده است. ماه‌ها بود که عراق دولتی کارآمد در رأس خود نداشت؛ گروه‌های سیاسی مختلف علیه یکدیگر فعالیت می‌کردند و هر گروهی فقط به دنبال منافع خود بود. همه اینها حکم دعوت‌نامه برای تروریست‌های داعش داشت. با وجود این، شاید باور نکنید که شرایط از این هم بدتر خواهد شد. آمریکا قصد دارد در آینده تعداد نیروهایش در پایگاه‌های عراق را کاهش دهد و هم‌زمان همان دو هزار سربازی هم که در سوریه نگه داشته بود از این کشور خارج کند. همچنین نیروی هوایی آمریکا قرار شده است که همچنان از یگان‌های حفاظت خلق کرد در شمال عراق پشتیبانی کند؛ کردهایی که در حال مقابله با تهاجم ترکیه هستند و فرصت ندارند تا به داعش به چشم یک اولویت بنگرند. همه اینها را بگذارید کنار اینکه در حال حاضر 10 هزار داعشی و خانواده‌های آنها در زندان‌های نیروهای یگان‌های حفاظت خلق کردهای سوریه هستند.
ایران ضعیف‌تر یعنی داعش قدرتمندتر
همچنين در گزارش وب‌سايت تحليلي اينسايداور آمده است كه ضعف فعلی ایران به‌دنبال تحریم‌های آمریکا به نفع داعش بوده است. سال‌ها بود که ایران با نفوذش در میان گروه‌های شیعی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های گروه‌های تروریستی در عراق بود. با این حال، اولویت‌های تهران این روزها اجازه نمی‌دهد تا این کشور مقابله با داعش در یک کشور دیگر را دوباره به اولویت خود تبدیل کند. درحالی‌که تحریم‌ها اقتصاد ایران را تحت تأثیر قرار داده، مهم‌ترین دغدغه مقامات این کشور منطقا درحال‌حاضر باید رسیدگی به وضعیت شهروندانش باشد. در چنین شرایطی که ایران به‌عنوان مهم‌ترین قدرت منطقه در مبارزه با تروریست‌ها به اجبار از همیشه بیشتر درگیر مسائل داخلی‌اش شده، داعش بار دیگر رویکرد پیشینش یعنی سوءاستفاده از فقدان حضور یک قدرت منطقه‌ای را تکرار می‌کند. در این رویکرد تروریست‌های داعش تلاش خواهند کرد که هم‌زمان خلأهای ناشی از ساختار ناکارآمد دولت و فقدان قدرت نظامی را پر کنند. متأسفانه احتمال جواب‌دادن این سناریو هم در عراق و هم در سوریه بسیار بالاست؛ این کشورها با ثبات سیاسی بسیار فاصله دارند و داعش می‌داند چگونه با استفاده از تنش‌های فرقه‌ای سنگرهایش را در این دو کشور دوباره به دست آورد.
همکاری داعش و القاعده در غرب آفریقا
یکی از مقامات مقابله با تروریسم کشوری که حالا وضعیت تروریست‌های بازگشته از سوریه و عراق را به‌شدت تحت نظر دارد، درباره فعالیت‌های مشترک داعش و القاعده در غرب آفریقا برای دستیابی به قلمرویی در این قاره توضیح می‌دهد: «ما ساده‌انگار نیستیم. بسیاری از افرادی که از سوریه و عراق بازگشته‌اند تنها ادعا می‌کنند که دیگر نمی‌خواهند عضوی از داعش باشند و متوجه شده‌اند که پیش‌تر اشتباه کرده‌اند». او ادامه می‌دهد: «ما می‌دانیم که برخی از آنها می‌توانند همین فردا دوباره به گروهی شبیه به داعش بپیودند یا برای داعش جدید، جان خود را فدا کنند. هرگز نمی‌توان از پشیمانی آنها صددرصد اطمینان داشت».
همچنين یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که گروه‌های تروریستی این روزها برای بسیاری از کشورهای اروپایی و به‌ویژه بلژیک داشته‌اند، آن دسته‌ای هستند که از داعش جدا شده و به کشور بازگشته‌اند. بلژیک با 11.5 میلیون جمعیت بیشترین سرانه مهاجرت به عراق و سوریه را بین سال‌های 2013 تا 2016 داشته است. در این سال‌ها حدود 500 نفر از شهروندان بلژیک به عضویت گروه‌های تروریستی عراق و سوریه درآمده‌اند. کارشناسان مبارزه با تروریسم نگران بوده و هستند، افرادی که از عراق و سوریه بازمی‌گردند در زندان افراط‌گرایی‌شان را به دیگران سرایت دهند و موج جدیدی از خشونت‌ها را در کشورهای مختلف به راه مي‌اندازند. در همین حال برنامه‌های توان‌بخشی دولت بلژیک برای کمک به این افراد و بازگرداندن آنها به زندگی عادی تاکنون نشانه‌های کمی از موفقیت در خود داشته است.
داعش در اروپا هم احیا می‌شود
مقامات اروپایی می‌گویند از سال 2017 تاکنون، هیچ حمله مستقیمی به‌دست داعش در خاک اروپا صورت نگرفته و حملات تک‌سربازان جداافتاده آنها هم در این قاره به‌شدت کاهش یافته است. با این حال و با وجود آرامش نسبی، مقامات اروپایی نگران‌اند که این دستاوردها، به‌ویژه با توجه به افزایش حملات این گروه در عراق و سوریه و همچنین فعالیت‌های آن در سراسر آفریقا، ناپایدار باشند. مقامات و کارشناسان اروپایی ِ مبارزه با تروریسم می‌گویند، احیای خلافت خودخوانده داعش یا ظهور یک رهبر کاریزماتیک جدید می‌تواند دوباره پیروان جهانی این گروه‌ها را به عمل وادارد. این مقامات و کارشناسان همچنین معتقدند که تبعات اقتصادی ناشی از بحران شیوع کرونا، به‌کارگرفتن افراد تازه‌کار برای انجام حملات و سایر کارهای خشونت‌آمیز را بسیار آسان می‌کند.