چنین رشدی در شرایط عادی هم غیر طبیعی است، چه رسد به روزهایی که اقتصاد ایران گرفتار تحریم، افت قیمت نفت و پیامدهای انتشار ویروس کرونا است ، و مهمتر از آن کل اقتصاد جهانی در شیب تند بحران قرار گرفته و در حال سقوط است . واقعا چه اتفاقی در اقتصاد ایران ...؟!

اولین پاسخی که می توان به این سوال داد ، این است که بازار بورس، مثل هر بازار دیگری تابع عرضه و تقاضا است. هر کالایی که تقاضا برای خرید آن بیش از عرضه باشد، منطقا باید گران شود. در این ایام، توجه مردم و سرمایه گذاری عام در بورس بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است. سرمایه های کوچکی که بیش از این در بانکها سپرده گذاری می شد، یا در معاملات روزمره مورد استفاده قرار می گرفت ، با رکود ناشی از وضعیت اقتصادی به سمت بورس آمده است. سوددهی بالای بورس در سال 1398 به اندازه ای بوده که همگان را به حضور در این بازار ترغیب کرده است و این موضوع را می توان از ثبت نام ها در سامانه «سجام» و درخواست های بسیار برای دریافت «کد بورسی» توسط مردم فهمید. سجام، دروازه ورودی به بازار سرمایه است و هر متقاضی جدید خرید سهام بورس، لازم است که در این سامانه ثبت نام کند. بنا به آمار اعلام شده در 25 روز نخست فروردین ماه نزدیک به 650 هزار درخواست جدید در سجام ثبت شده است.

به جز این اقبال سرمایه گذاران خرد، هیچ اتفاق دیگری را نمی توان یافت که منجر به افزایش ارزش سهام ها شده باشد. زیرا این روزها افزایش قیمت تقریبا شامل سهام همه شرکت هایی است که در بورس حضور دارند؛ یعنی خریداران بدون توجه به ارزش واقعی سهام و وضعیت شرکت ها به بازار سرمایه هجوم آورده اند. در واقع اتفاقی که در بازار ایران افتاده است، هجوم هیجانی مردم به سمت خرید سهام است؛ همان اتفاقی که دو – سه سال قبل در بازار ارز و طلا افتاد.

 وحشت از رشد عجیب بورس!

با این وصف، افزایش بی رویه قیمت ها در بورس وحشت آفرین است. باتجربه های این بازار، تجربه هایی از افزایش حبابی قیمت و پس از آن ریزش شدید قیمت ها در بورس دارند. ریزش 40 درصدی شاخص بورس در سال 1387 و ریزش 32 درصدی آن در سال 1392 دو نمونه بزرگ سقوط ارزش سهام دربازار سرمایه ایران است. نمونه این اتفاق برای کسانی که در سال 1397 در بازار ارز هم اتفاق افتاد. قیمت حبابی دلار به بیش از 17 هزار تومان رسید، اما بلافاصله سقوط کرد و در محدوده قیمتی 11 تا 12 هزار تومان تثبیت شد. بدیهی است که عمده ترین زیانها، برای افرادی است که در اوج هیجانها وارد این بازارها می شوند والا زیان سرمایه گذاران دیگر، در واقع کاهش سود آنها بوده است.

اما آیا می توان حدس زد که افزایش قیمت بورس تا چه زمانی است و از کی ریزش قیمت ها شروع می شود؟ تحلیل گران بازار بورس، روشهای مختلفی برای پاسخگویی به این سوال دارند اما پاسخهایی که می دهند مطمئن نیست. زیرا پاسخها تضاد بسیاری با هم دارند و نمی شود که همه آنها درست باشد! برای مثال نظراتی که در هفته های اخیر از سوی اقتصاددانهای مختلف درباره بورس ابراز شده را می توان مرور کرد: حیدر مستخدمین‌ حسینی، رئیس سابق هیئت مدیره بورس در اواخر بهمن 1398 گفت : رشدهای کنونی شاخص بورس تداعی‌کننده حرکت سال ۱۳۹۲ است. علی‌اکبر عرب‌مازار، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز در فروردین ماه گذشته اعلام کرد: متأسفانه بورس به محل رقابت قماربازان و سفته‌بازان تبدیل شده است و ترکیدن حباب بازار بورس را قریب‌الوقوع است. اما علی سعدوندی عضو سابق هیئت علمی دانشگاه ولونگونگ استرالیا معتقد است که  بخشی از افزایش قیمت سهام در بورس توجیه فنی دارد و حباب  تنها در سهام برخی شرکت های کوچک و زیانده وجود دارد. کارشناسانی هم هستند که پیش بینی کرده اند مجموع شرایطی که در اقتصاد ایران وجود دارد، بورس را به تنها بازار مناسب برای سرمایه گذاری تبدیل کرده و تقاضای شکل گرفته شاخص بورس را تا یک میلیون و هفتصد هزار وحد افزایش خواهد داد.

معمولا هر کسی از میان این تحلیلهای متفاوت، آنچه را که بیشتر دوست دارد اتفاق بیفتد، باور می کند! مثلا کسی که سرمایه بسیاری را در بورس سرمایه گذاری کرده، این سخن که بورس هنوز جای رشد بسیاری دارد، باور می کند و آن را تبلیغ می کند؛ اما کسی که هنوز امکان یا فرصت یا جرات سرمایه گذاری در بورس را نیافته است، به سقوط تاریخی ارزش بورس باور دارد و آن را می پذیرد!

 واقعا چه باید کرد؟!

مهمترین توصیه ای که در این بازار به افرادی که قصد سرمایه گذاری تازه دارند ، می توان کرد این است که لااقل سهام شرکت هایی را بخرند که ارزش ذاتی دارند؛ شرکت هایی که سابقه و اطلاعات مالی شان نشان می دهد که ارزش سرمایه گذاری دارند. متاسفانه بسیاری از خریداران سهام تنها بر اساس تبلیغات یا شنیده های خویش سهام شرکت ها را انتخاب می کنند یا با مشاهده صف های خرید، سهامی را می خرند که کوچکترین اطلاعی از آن ندارند! یکی از بهترین راه ها برای سرمایه گذاری در بورس، سرمایه گذاری غیر مستقیم از طریق صندوق های سرمایه گذاری است. این صندوق ها  روشی برای ورود غیر حرفه‌ای‌ها و افرادی هستند که ترجیح می‌دهند مدیریت سرمایه خود در بازار سهام را به یک گروه حرفه‌ای بسپارند. صندوق‌ها توسط متخصصان بازار سرمایه و با تشکیل سبد متنوعی از انواع سهام و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. انتخاب یک صندوق سرمایه گذاری مناسب می تواند درصد سودی حتی بالاتر از رشد شاخص بورس را نصیب سرمایه گذار کند.