همچنین اگرچه نمی‌توان میزان اهمیت این شاخص‌ها را رتبه‌بندی کرد، اما مشخص است که هزینه و قیمت مهم‌ترین شاخص‌های تولید هستند، به‌طوری که ممکن است بخش تولیدی با فناوری پایین و ساختار تولیدی نامطلوب به‌کار خود ادامه دهد؛ اما بعید است که یک بخش تولیدی با افزایش هزینه‌ها بدون افزایش قیمت محصول بتواند برای مدتی دوام بیاورد. مصداق بخش آخر این کلام، شرایط این روزهای بخش کشاورزی در ایران است که هزینه‌های بخش تولید به‌شدت افزایش یافته اما قیمت محصولات تولیدی مطابق با هزینه‌ها، رشد پیدا نکرده است.

کشاورزی در ایران حکایت عجیبی دارد، چراکه قیمت‌گذاری اغلب محصولات بخش کشاورزی از راه‌های غیر از سازوکار بازار و تعاملات عرضه و تقاضا تعیین و اعمال می‌شود که همین امر در بسیاری از مواقع به‌واسطه قیمت‌گذاری غیرمنصفانه، موجب کاهش ‌انگیزه تولیدکننده شده و درنهایت‌ انگیزه مهاجرت از مناطق روستایی و بخش‌های کشاورزی را تقویت می‌کند. در این زمینه بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد در حالی‌ که قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی طی یک‌سال اخیر حدود 28 درصد افزایش یافته، اما قیمت ماشین‌آلات مورد نیاز این بخش بین 80 تا 140 میلیون تومان افزایش یافته است.

افزایش 80 میلیونی قیمت تراکتور در یک‌سال

شرکت تراکتورسازی ایران (واحدهای تبریز، سنندج و...) در حال حاضر 12 مدل تراکتور کشاورزی و یک مدل تراکتور باغی تولید می‌کنند که در گزارش حاضر قیمت چهار محصول از دو مدل 399 و 475 بررسی شده است. قیمت دو محصول مدل 475: براساس قیمت‌های مصوب شرکت تراکتورسازی، قیمت مدل 475 تک‌دیفرانسیل (2WD) در سال 93 حدود 40 میلیون تومان بوده که این میزان تا سال 1396 به 45 میلیون، تا دی ماه سال 97 به 67 میلیون و در خرداد سال جاری به 89 میلیون تومان رسیده است.

به‌عبارتی، این مدل در پنج‌ماه اخیر 22 میلیون تومان و در 15 ماه اخیر (از فروردین سال 97 تا خرداد 98) حدود 44 میلیون افزایش قیمت داشته است. دومین محصول از مدل 475، محصول 475 جفت‌دیفرانسیل (4WD) است که قیمت آن در سال 93 حدود 51 میلیون تومان بوده که تا سال 96 به 57 میلیون تومان، تا دی‌ماه 97 به 90 و در خرداد 98 به 115 میلیون تومان رسیده است. به‌عبارت دیگر، این محصول نیز فقط در پنج‌ماه اخیر نزدیک به 26 میلیون تومان و در 15 ماه اخیر 58 میلیون تومان افزایش قیمت داشته است.

قیمت مصوب دو محصول مدل 399: قیمت مدل 399 تک‌دیفرانسیل (2WD) در سال 92 حدود 57 میلیون تومان بوده که این میزان تا سال 96 به 64 میلیون تومان، تا دی‌ماه 97 به 98 میلیون و تا خرداد سال جاری به 125 میلیون تومان رسیده است. در این محصول نیز قیمت طی پنج‌ماه اخیر 27 میلیون و طی 15 ماه اخیر 61میلیون تومان افزایش را نشان می‌دهد. دیگر محصول این مدل، تراکتور 399 جفت‌دیفرانسیل (4WD) است که قیمت آن در سال 92 حدود 75 میلیون تومان بوده که این میزان تا سال 96 به 83 میلیون تومان، تا دی‌ماه 97 به 133 میلیون و در خرداد 98 به 164 میلیون تومان رسیده است. در این محصول نیز قیمت طی پنج‌ماه اخیر 31 میلیون تومان و طی 15 ماه اخیر 80 میلیون تومان افزایش نشان می‌دهد.

افزایش 142 میلیونی قیمت کمباین در 15 ماه

در زمینه تولید کمباین، شرکت کمباین‌سازی ایران بیشترین سهم از بازار تولید و فروش کشور را در اختیار دارد. یکی از محصولات پرطرفدار این شرکت، کمباین مدل 1055 است که بررسی‌ها نشان می‌دهد اگرچه قیمت این کمباین طی سال‌های 92 تا 96 روند افزایشی آرامی را داشته است، اما طی یک‌سال اخیر قیمت این محصول به‌طور شگفت‌آوری افزایش یافته است، به‌طوری که براساس آنچه در صورت‌های مالی این شرکت آمده، میانگین قیمت کمباین مدل 1055 در سال 92 حدود 100 میلیون تومان بوده که این میزان تا سال 93 به 108 میلیون تومان، تا سال 94 به 118 میلیون تومان، تا سال 95 به 121 میلیون تومان، تا سال 96 به 124 میلیون تومان و در خرداد 98 به 267 میلیون تومان رسیده است. به‌عبارت دیگر، در سال 93 قیمت کمباین مدل 1055 حدود هشت میلیون تومان، در سال 94 حدود 10.6 میلیون تومان، در سال 95 حدود 2.4 میلیون تومان، در سال 96 حدود 3.4 میلیون تومان و از اسفند 1396 تا خرداد 98 (15 ماه) حدود 142 میلیون تومان افزایش یافته است.

کاهش 30 درصدی تولید تراکتور در 6 سال اخیر

طی سال‌های اخیر در بخش ماشین‌آلات کشاورزی اگرچه تولید کمباین رشد قابل‌توجهی داشته است، اما تولید تراکتور نسبت به 6 سال قبل به‌طور چشمگیری کاهش نشان می‌دهد، به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال 91، 23 هزار و 297 دستگاه انواع تراکتور کشاورزی تولید شده بود که این میزان تا سال 94 به 8/11 هزار دستگاه رسید، اما با افزایش صادرات و فروش داخلی این میزان در سال 97 به حدود 5/16 هزار دستگاه رسیده است که درمجموع از کاهش 30 درصدی تولید طی سال‌های 91 تا 97 حکایت می‌کند.

 درمورد تولید کمباین نیز میزان تولید از 363 دستگاه در سال 91 به 706 دستگاه در سال 97 رسیده که رشد نسبتا قابل‌توجهی است اما باید در نظر داشت در کل کشور دومیلیون و 467 هزار بهره‌بردار در سه بخش تولید گندم، جو و برنج وجود دارد که برای برداشت محصولات خود مستقیما نیازمند استفاده از کمباین هستند. بر این اساس، اگر تولید سالانه 706 دستگاه کمباین در ایران تعداد بهره‌برداران بخش زراعی (سه محصول مذکور) تطبیق دهیم، سالانه به‌ازای هر 3500 نفر یک دستگاه کمباین تولید در کشور تولید می‌شود که نشان می‌دهد کشاورزان ایرانی قدرت خرید یا توان مالی برای خرید ماشین‌آلات کشاورزی را تا حدودی از دست داده‌اند. همچنین در کل کشور چهارمیلیون و 16 هزار بهره‌بردار وجود دارد که اگر این مولفه را با تعداد تراکتور تولیدی سالانه تطبیق دهیم، با میزان خرید داخلی سالانه 5/14 هزار تراکتور، سالانه به‌ازای 276 نفر کشاورز، یک تراکتور تولید می‌شود.

افزایش 20 درصدی هزینه‌های خدمات کشاورزی

علاوه‌بر قیمت ماشین‌آلات کشاورزی، اگرچه آمار مستندی از قیمت‌های دوره‌ای ادوات کشاورزی وجود ندارد، اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در بخش ادوات نیز افزایش قیمت‌ها بیش از رشد قیمتی ماشین‌آلات بوده است، چراکه در زمینه ماشین‌آلات حداقل نظارتی وجود دارد اما بخش ادوات کاملا به فرمول بازار عمل می‌کند و طی یک‌سال اخیر قیمت‌ها به‌طور نجومی افزایش یافته‌اند. اما بخش دیگری از هزینه‌های تولیدی کشاورزان، هزینه‌های مربوط به خدمات است. در این زمینه داده‌های آماری مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میانگین قیمت شخم هر هکتار زمین کشاورزی در سال 96 حدود 109 هزار تومان بوده که این میزان با افزایش 20 درصدی در اسفند سال 97 به 131 هزار تومان رسیده است. کارگر میوه‌چین بخش دیگری از هزینه خدمات کشاورزان باغدار است که در این زمینه بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد طی یک‌سال اخیر دستمزد یک‌روزه کارگر میوه‌چین از 50 هزار تومان به 53 هزار تومان در کل کشور رسیده است. البته قابل ذکر است در سال 97 بالاترین دستمزد کارگر میوه‌چین مربوط به استان کرمانشاه با روزانه 94 هزار تومان بوده است. همچین دستمزد روزانه کارگر دروگر غلات از 65 هزار تومان در سال 96 به 81 هزار تومان در سال 97 رسیده و در برخی استان‌ها این میزان تا 124 هزار تومان روزانه نیز بوده است. هزینه خدمات بخش کشاورزی در سال جاری نیز همگام با تورم رشد خواهد کرد و در بخش دستمزدهای کارگران نیز افزایش 20 تا 25 درصدی قابل تصور است.

افزایش قیمت تضمینی  9 درصد کمتر از تورم

همان‌طور که گفته شد، قیمت ماشین‌آلات کشاورزی طی یک‌سال اخیر به‌طور بی‌رویه‌ای رشد داشته است و قیمت خدمات کشاورزی نیز رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. بر این اساس، طبیعی است که اگر افزایش قیمت کالا و خدمات مورد نیاز بخش تولید بیش از افزایش قیمت محصولات تولیدی باشد، درنهایت می‌تواند موجب سرخوردگی کشاورزان شود. در این زمینه قانونگذار با تصویب «قانون تضمین خرید محصولات کشاورزی» تاکید می‌کند قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی باید سالانه به میزان تورم کل افزایش یابد تا آسیبی به تولید و امنیت غذایی وارد نشود، این در حالی است که بررسی قیمت یک نمونه از محصولات کشاورزی یعنی قیمت محصول استراتژیک گندم طی 6 سال اخیر نشان می‌دهد قیمت هر کیلوگرم گندم در سال 93 حدود 1050 تومان بوده که این میزان در سال‌های 94 و 95 هرکدام 10 درصد، در سال‌های 96 و 97 هر کدام دو درصد افزایش یافته و به 1327 تومان در سال 97 رسیده است. همچنین این میزان طی یک‌سال اخیر با افزایش 28 درصدی به 1700 تومان در سال 98 رسیده است. افزایش 28 درصدی قیمت گندم طی یک‌سال اخیر در حالی است که نرخ تورم 12ماهه منتهی به اردیبهشت سال جاری مناطق روستایی 37 درصد یعنی 9 درصد بیشتر از میزان افزایش قیمت گندم در همین مدت است. بر این اساس، در سال‌های اخیر برخلاف قانون خرید تضمینی مصوب سال 68، در هیچ سالی میزان افزایش قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی برابر با تورم سالانه افزایش نیافته که این موضوع موجب کاهش قدرت خرید کشاورزان و افزایش فقر در روستاهای کشور شده است.