همین یک ماه پیش بود که خبر رسید عراق بابت ۱۱میلیارد دلار بدهی‌ای که به ایران بابت خرید گاز دارد، امکان پرداخت طلبش را ندارد. حیان عبدالغنی وزیر نفت عراق گفته بود که عراق مبالغ مربوط به واردات گاز از ایران را به خاطر تحریم‌ها نمی‌تواند پرداخت کند. حتی طرف‌های عراقی بابت بدهی‌شان پیشنهاد نفت سیاه بابت پول گاز را هم مطرح کردند.
از عراق و چین تا ترکیه؛ از گاز و نفت تا برق!
وضعیت درباره فروش نفت هم همین است. بخش بزرگی از درآمدهای فروش نفت به چین در قالب کالا برمی‌گردد، زیرا تحریم‌ها دست‌وبال پالایشگاه‌های چینی که از ایران نفت می‌خرند را هم بسته است.این وضعیت به تدریج در حال گسترش به سایر بازارهای صادراتی ایران است. صنعت برق یکی از بازارهای صادراتی ایران است که باوجود ناترازی شدید در داخل کشور، کلی هم طلب دارد. از افغانستان تا عراق و حالا ترکیه.آنطور که مهرداد اقلیمی مدیر دفتر تجارت خارجی برق توانیر خبر داده، توانیر نزدیک به ۲۶۳میلیون دلار از یک شرکت ترکیه‌ای بابت فروش برق طلبکار است.
اقلیمی گفت: بیش از یک‌دهه است که قراردادی بین شرکت «توانیر» از ایران و شرکت خصوصی به نام «گنت» ترکیه منعقد شده بود. در سال‌های منتهی به سال ۲۰۱۶ میلادی به دلیل امتناع شرکت مذکور در پرداخت بدهی بابت واردات برق از ایران، صادرات به این کشور قطع و متوقف شد. بر این اساس شرکت توانیر مطالباتی حدود ۲۶۳میلیون دلار از شرکت یاد شده بابت بهای برق فروخته‌شده دارد که علی‌رغم کلیه اقدامات صورت‌گرفته از جمله مذاکرات طرفین و تلاش‌های دیپلماتیک از مجاری مختلف، همچنان بلاوصول مانده است.وی افزود: شرکت توانیر به منظور وصول مطالبات خود، قصد طرح اختلاف در مرجع داوری پیش‌بینی شده در توافقنامه فی‌مابین را دارد که مطابق آن موسسه داوری سوئیس به عنوان مرجع داوری انتخاب شده است.
مدیر دفتر تجارت خارجی برق شرکت توانیر گفت: براساس اصل۱۳۹ قانون اساسی و با هماهنگی معاونت حقوقی ریاست‌‌جمهوری لایحه دولت برای ارجاع موضوع به داوری تنظیم و برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال شده بود که به دنبال طرح موضوع در صحن علنی مجلس طی روز یکشنبه مورخ ۱۹فروردین سال‌جاری، ارجاع موضوع به داوری از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی تایید و به تصویب رسید.به گفته این مقام وزارت نیرو، علی‌رغم کلیه اقدامات صورت‌گرفته از جمله مذاکرات توانیر و شرکت ترکیه‌ای گنت و تلاش‌های دیپلماتیک از مجاری مختلف، همچنان مطالبات صادرات برق به این کشور بلاوصول مانده است.
بدهی‌های افغانستان
افغانستان یکی از بازارهای صادراتی ایران در حوزه انرژی است. علاوه‌بر نفت و فرآورده، این کشور یکی از مشتریان برق ایران است. ۲سال پیش در زمان روی کار آمدن دولت طالبان، مقامات این کشور گفته بودند که پول به اندازه کافی دارند که بدهی ایران را پرداخت کنند.مهر‌ماه پارسال خبر رسید که میزان بدهی افغانستان بابت خرید برق از کشورهای همسایه از جمله ایران ۶۲میلیون دلار است. ظاهرا این بدهی آنطور که مدیردفتر تجارت برق توانیر گفته پرداخت شده است. بنا‌به گفته اقلیمی، طی ۲سال گذشته تمامی مطالبات بهای برق صادراتی دریافت شده است و در حال حاضر نیز طرف افغانستانی در پرداخت‌های مستمر خود کوشا بوده به‌طوری که تقریبا در دریافت مبالغ با این کشور به‌روز هستیم.فقط برق نیست که دولت طالبان بابت آن به ایران بدهکار است، مساله آب هیرمند هم همچنان پابرجاست. این کشور براساس معاهده بین‌المللی درخصوص هیرمند، مکلف به تحویل ۸۲۰میلیون مترمکعب آب به ایران است؛ بدهی‌ای که در سال‌های گذشته با بهانه‌های مشکلات فنی و خشکسالی به تاخیر افتاده است.
عراق صدر نشین بدهکارها
در میان سیاهه بدهکاران به ایران، عراق بیشتر از همه کشورها بابت خرید گاز و برق بدهکار است. علاوه‌بر این، عراق بابت خسارت‌های جنگ تحمیلی هم به ایران بدهکار است؛ بدهی‌ای که با گذشت بیش از ۴۰سال هنوز پرداخت نشده است.میزان بدهی‌های عراق آنطور که مقامات عراقی می‌گویند، ۱۰میلیارد دلار است. این در حالی است که گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد این بدهی ۱۱میلیارد دلار است.البته اقلیمی، مدیردفتر تجارت خارجی برق شرکت توانیر درباره بدهی‌های برقی عراق به ایران گفته است: « در دریافت مبالغ صورتحساب‌های برق صادراتی تقریبا به‌روز هستیم به نحوی که با پیگیری‌های صورت‌گرفته طرف عراقی نسبت به پرداخت مبالغ در موعد مقرر اقدام می‌کند.» اما برای گاز وضعیت متفاوت است.در سال‌های گذشته عراق به منظور تامین بخشی از نیازهای خود اقدام به واردات گاز طبیعی و برق از ایران کرده است. طبق قراردادی که این کشور با ایران بسته، روزانه ۳۰میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌شود. علاوه‌بر بدهی‌های دولت، بخش خصوصی ایران هم از عراقی‌ها طلبکارند. آنطور که برخی اعضای اتاق بازرگانی می‌گویند، بیش از یک‌میلیارد دلار از این بدهی متعلق به بخش خصوصی ایران است.
صادرات در ناترازی!
امسال سومین سال ناترازی برق است. در شرایطی که برنامه قطع برق صنایع در تابستان در دستور کار است، صادرات هم از برنامه خارج نشده است. مصطفی رجبی‌مشهدی مدیرعامل شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران از فراهم شدن امکان صادرات ۳۰۰مگاوات برق تجدیدپذیر برای سرمایه‌گذاران این حوزه خبر داد.او گفته است: حدود ۳۰۰مگاوات میزان ظرفیت پیش‌بینی‌شده برای صادرات برق تجدیدپذیر توسط سرمایه‌گذاران این بخش است که با استفاده از خطوط انتقال موجود از طریق کشورهای پاکستان و افغانستان و عراق و ترکیه تعیین شده است. به عبارت دیگر این میزان ظرفیت از طریق رقابت در اختیار سرمایه‌گذاران حوزه تجدیدپذیرها برای صادرات برق به کشورهای هدف قرار گرفته که برنامه‌ریزی و به‌زودی عملیاتی می‌شود.به گفته مدیرعامل توانیر، همچنین برای این گروه سرمایه‌گذاران پیش‌بینی شده که ۸ماه سال بتوانند برق تولیدی را صادر کنند و برای ۴ماه که تامین نیاز داخل کشور در اولویت قرار دارد تا براساس مقررات داخلی، بتوانند برق را از طریق تابلوی برق سبز یا سایر روش‌ها به مشترکان در داخل کشور عرضه کنند.