به گفته برخی کارشناسان چند نرخی بودن ارز زمینه فساد در اقتصاد را فراهم می‌کند و تک نرخی شدن ارز و رهایی از مشکلات ارز چندنرخی خواسته تمام فعالان اقتصادی است، اما این خواسته نیازمند زیرساخت‌های لازم بوده و نمی‌توان بی‌گدار به آب زد. آنها بر این باورند که حذف ارز دولتی و صحبت کردن در مورد موضوع نرخ تسعیر ۱۷۵۰۰ تومانی در شرایط فعلی می‌تواند مشکلاتی را برای اقتصاد به وجود بیاورد. این مسائل در حالی مطرح می‌شود که از سوی دیگر جدی شدن حذف ارز دولتی این نگرانی را در بین مردم تقویت کرده است که آیا حذف این ارز، موجب گرانی کالاهای اساسی می‌شود؟
20 فروردین سال 97، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در پایان جلسه فوق‌العاده ستاد اقتصادی دولت برای مدیریت بازار ارز که به ریاست حسن روحانی تشکیل شده بود، اعلام کرد که از (۲۱ فروردین ۱۳۹۷) نرخ رسمی و قطعی ارز ۴,۲۰۰ تومان بوده و قیمت‌های بالاتر از آن مشمول قاچاق است. پس از آن با آشکار شدن تبعات سنگین این سیاست غلط به خصوص حراج منابع ارزی کشور در شرایط تحریم، دولت در مردادماه همان سال تصمیم گرفت تا ارز 4200 تومانی را تنها به واردات کالاهای اساسی اختصاص دهد. این سیاست دولت از همان ابتدا مخالفان جدی داشت و رفته‌رفته ثابت شد که این سوبسید نتیجه‌ای جز شکل‌گیری رانت و فساد نداشته است.
حال پس از کشمکش‌های بسیار صحبت از حذف ارز 4200 تومانی و موضوع نرخ تسعیر ۱۷۵۰۰ تومانی به میان آمده است. آنطور که گفته می‌شود با تصویب کمیسیون تلفیق بودجه، ارز 4200 تومانی در بودجه سال 1400 حذف شده و یک نرخ 17 هزار و 500 تومانی برای تامین ارز کالاهای اساسی جایگزین می‌شود. مجلسی‌ها معتقدند با این مصوبه در مقابل رانت‌خواران ایستاده و جلو ارز رانتی گرفته خواهد شد، البته از سوی دیگر این مصوبه انتقاداتی را نیز به دنبال دارد. منتقدان این تصمیم معتقدند که این مصوبه دور تازه‌ای از فشار تورم و گرانی بر اقشار مختلف جامعه و از جمله دهک‌های پایین درآمدی را در پی‌خواهد داشت. این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که ماندگاری و یا حذف ارز دولتی هیچ تاثیری بر معیشت افراد جامعه نخواهد داشت چراکه این ارز تنها به نفت رانت‌خواران بوده و مردم کالای مورد نیازشان را با ارز آزاد تامین می‌کنند.
اماواگرهای حذف ارز دولتی
البته باید اشاره کرد که مخالفان تنها به کارشناسان محدود نمی‌شوند و برخی از مسئولان نیز نسبت به این تصمیم اماواگرهایی را مطرح می‌کنند. به گزارش ایرنا، حمیدرضا حاجی‌بابایی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی روی تورم اثرگذار است، گفت: «مردم در حال حاضر شرایط پذیرش تورم بالاتر و فشارهای معیشتی و اقتصادی را ندارند.»
وی درباره حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در کمیسیون تلفیق بودجه، اظهار کرد: «دوستانی که پیشنهاد حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را دادند، نظرشان این است که یک بسته دارند که این بسته جلوی هرگونه تورم را بگیرد. در اینکه حذف ارز۴۲۰۰ تومانی تورم دارد، شکی نیست اما دوستانی که این پیشنهاد را دادند به ما می‌گویند که ما بسته ای داریم که این بسته جلوی تورم را می‌گیرد و این بحث باید روشن شود» .
حاجی‌بابایی با بیان اینکه قطعا حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در تورم تاثیرگذار است، اضافه کرد: «مگر می‌شود نهاده‌های کشاورزی را با ارز ۴۲۰۰ وارد می‌کردید یا مثلا حقوق گمرکی ۴۲۰۰ باشد، یک باره ۱۷۵۰۰ تومان باشد؟ این قطعاً اثرگذار است و شکی نداریم و اگر آن بسته را تعریف نکنیم، تورم به دنبال دارد.»
آیا اکنون شرایط مناسبی برای حذف ارز دولتی است؟
با توجه به اماواگرها درخصوص تصمیمات اخیر مبنی بر حذف ارز دولتی این پرسش مطرح می‌شود که آیا اکنون شرایط مناسبی برای حذف ارز 4200 تومانی است یا خیر؟ علی مروی، کارشناس اقتصادی صداوسیما و استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش به «ابتکار» گفت: من معتقدم این اقدام در شرایط فعلی کاملا غلط است. ما زمانی باید صحبت از تک نرخی شدن ارز کنیم که محدودیت‌های منابع ارزی نداشته باشیم و همچنین شرایط استانداری در اقتصاد وجود داشته باشد. در آن شرایط می‌توان گفت که اقتصاد درگیر محدودیت منابع ارزی و تحریم‌ها نیست و حالا باید ارز را تک نرخی کنیم. در شرایطی که تحریم و منابع محدود ارزی دو معضل جدی در کشور هستند منطقی‌ترین کار این است که نرخ ارز و مخارج ارزی را کنترل و مدیریت کنیم. درست است که بخش زیادی از ارز دولتی انحراف دارد اما اگر تصمیم به مدیریت مشکلات را دارند بروند و جلوی انحرافات را بگیرند.
این استاد دانشگاه به افزایش قیمت کالاهای اساسی اشاره کرد و گفت: همه دوستان موافقان تک‌نرخی شدن ارز قبول دارند اگر ارز تک نرخی شود قیمت کالاهای اساسی افزایش خواهد یافت. این دوستان می‌گویند ما برای جبران این گرانی یک بسته جایگزین می‌گذاریم که این بسته جایگزین و حمایتی به خانوارهای محروم و کم‌درآمد کمک کرده و فشار معیشت را کم کند.
مروی با بیان این مسئله که زیرساخت مناسب برای بسته های حمایتی وجود ندارد ادامه داد: من بارها گفته‌ام تا زمانی که یک بسته حمایتی روی زمین نداشته باشیم که زیرساخت‌های آن آماده باشد، شناسایی افراد مشمول درست و به شکل شفاف توزیع شود، تک‌نرخی شدن ارز کاری با ضرر بالا خواهد بود. ما تا کنون نتوانستیم سیاست‌های حمایتی را به درستی انجام دهیم و در چنین شرایطی افزایش نرخ ارز به همراه ارائه بسته‌های حمایتی تنها یک وعده واهی خواه بود که به نتیجه مناسبی نخواهد رسید.
درگیری اقتصاد با بالا بودن انتظارات تورمی جامعه
این کارشناس اقصادی صداوسیما در ادامه صحبت‌هایش به بالا بودن انتظارات تورمی اشاره کرد و گفت: در شرایط کنونی خودبه‌خود انتظارات تورمی مردم بالا بوده و در شرایطی که انتظارات تورمی بالا در جامعه وجود دارد، وارد کردن یک شوک ارزی به این مجموعه نتیجه‌ای جز انفجار تورم نخواهد داشت. این استاد دانشگاه با اشاره به شباهت تصمیم گران کردن بنزین با سیاسیت اخیر برای حذف ارز 4200 ادامه داد: متاسفانه استدلال‌های اینچنینی را ما در سال گذشته برای گران کردن بنزین داشتیم، علی‌رغم وعده پیش‌نیامدن مشکل قیمت بنزین افزایش یافت، فشار تورمی آن بر معیشت مردم وارد شد و بسته‌های حمایتی ناشی از آن تصمیم هم دردی را دوا نکرد. لذا من معتقدم این سیاست غلط بوده و امیدواریم صحن علنی مجلس نسبت به این تصمیم واکنشی را نشان دهد./ ابتکار