به عبارت دیگر یک درصد از جمعیت جهان، دو برابر 3.1 میلیارد نفری که نیمه فقیرترین بشریت قرار می‌گیرند، آلودگی ایجاد کرده‌اند و آنها مسئول بیش از دو برابر آلودگی جهان در سال‌های بین 1990 تا 2015 میلادی بوده‌اند. این اطلاعات نتیجه تحقیقات کنفدراسیون آکسفام با انستیتوی محیط زیست استکهلم است که به تازگی در قالب گزارش‌های «مقابله با نابرابری کربن و مبارزه با فقر» منتشر کرده اند. این گزارش‌ها درحالی منتشر می‌شود که رهبران جهان در حال برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل و گفت‌وگو در مورد چالش‌های جهانی از جمله بحران آب و هوا هستند.

‌رکورد انتشار کربن 800 هزار ساله

آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در سال 2019 متوسط دی اکسید کربن جوی جهان حدود 409.8 قسمت در میلیون (به طور خلاصه ppm) بود، با دامنه عدم قطعیت مثبت یا منفی 0.1 قسمت در میلیون. سطح دی اکسید کربن امروز بیش از هر دوره ای در حداقل 800 هزار سال گذشته است و رکورد جدیدی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان افزایش سالانه دی اکسید کربن در جو طی 60 سال گذشته حدود 100 برابر سریع‌تر از افزایش طبیعی سال‌های قبل از آن است؛ مانند شرایطی که در پایان آخرین عصر یخبندان 11 هزار تا 17 هزار سال پیش رخ داده است.

علت آن هم تشدید فعالیت‌های انسانی است که غلظت دی اکسید کربن در جو را افزایش داده و اثر گلخانه ای طبیعی زمین را تقویت کرده است. وضعیت به گونه‌ای است که غلظت دی اکسید کربن به دلیل مصرف سوخت‌های فسیلی حاوی کربن در حال افزایش است و هرچه گیاهان طی سال‌های متمادی از طریق فتوسنتز از جو خارج کرده‌اند، در عرض دوره کوتاهی دوباره در حال بازگشت به جو است. اقیانوس‌ها نیز به اندازه‌ای دی‌اکسید کربن جذب کرده‌اند که pH (کمیتی برای تعیین میزان اسیدی یا بازی بودن یک محلول آبی) خود را 0.1 واحد کاهش دهند و اسیدیته آنها 30 درصد افزایش یابد. در چنین شرایطی کنفدراسیون آکسفام و انستیتوی محیط زیست استکهلم گزارش می‌دهند که در تمام این تغییرات سهم ثروتمندان دو برابر فقرا بوده است. چراکه با مصرف سوخت‌هایی مانند بنزین، گازوئیل، گاز و همین طور انرژی برق، کربن بیشتری وارد جو کرده اند.

 یافته‌های جدید درباره انتشار دی اکسید کربن در جهان

تازه‌ترین بررسی‌های دو مؤسسه تحقیقاتی نشان می‌هد که یک درصد ثروتمند جهان مسئول 15 درصد انتشار کربن بین سال‌های 1990 و 2015 میلادی بوده‌اند؛ بیشتر از همه شهروندان اتحادیه اروپا و بیش از دو برابر نیمه فقیرترین بشریت. در این مدت، 10 درصد ثروتمندترین افراد جهان -حدود 630 میلیون نفر- مسئول 52 درصد کل آلودگی بوده اند و یک سوم بودجه جهانی کربن برای جلوگیری از گرمایش 1.5 درجه سانتیگراد را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که نیمه فقیرترین جمعیت جهان فقط 4 درصد از بودجه را در برگرفته است. بودجه کربن، مقدار دی اکسید کربن است که می‌تواند بدون ایجاد افزایش دمای کره زمین از 1.5 درجه سانتیگراد به جو افزوده شود؛ هدفی که دولت‌ها در توافقنامه پاریس برای جلوگیری از بدترین تأثیرات تغییر کنترل نشده آب و هوا تعیین کرده اند.

میزان انتشار کربن، سالانه 60 درصد بین سال‌های 1990 و 2015 رشد داشته است. 5 درصد ثروتمندترین‌ها عامل بیش از یک سوم (37 درصد) این رشد بودند. میزان انتشار آلاینده‌های یک درصد ثروتمند؛ سه برابر بیشتر از 50 درصد فقیرترین‌ها بود. 10 درصد ثروتمندان کسانی هستند که درآمد آنها بالای 35 هزار دلار در سال بوده و یک درصد ثروتمند جهان هم به کسانی اطلاق می‌شود که درآمدشان بالای صد هزار دلار در سال بوده است. فقیرترین‌ها که 50 درصد بشریت را تشکیل می‌دهند تقریباً 3.1 میلیارد نفر هستند؛ 10 درصد ثروتمندترین افراد تقریباً 630 میلیون نفر می‌شوند و یک درصد ثروتمندترین تقریباً 63 میلیون نفر از افراد جهان.

 فقرا تاوان ثروتمندان را می‌دهند

بررسی‌های آکسفام و استکهلم نشان می‌دهد که در صورت هدف قرار دادن انتشار بیش از حد کربن توسط ثروتمندان و سرمایه‌گذاری در جوامع فقیر و آسیب‌پذیر، دولت‌ها می‌توانند با نابرابری شدید و بحران آب و هوایی مقابله کنند. در این زمینه، یک مطالعه نشان می‌دهد که 10 درصد ثروتمندترین خانوارهای جهان تقریباً نیمی از کل انرژی مربوط به حمل و نقل زمینی (45 درصد)  و سه چهارم کل انرژی مرتبط با هواپیمایی را مصرف می‌کنند. بخش حمل و نقل امروزه حدود یک چهارم انتشارات کربن در سطح جهانی را تشکیل می‌دهد.

در این خصوص، کیم گور، رئیس سیاست‌های اقلیمی مؤسسه آکسفام و نویسنده گزارش می‌گوید: «مصرف بیش از حد افراد ثروتمند در حال تشدید تغییرات آب و هوایی است و این کشورهای فقیر و افراد جوان هستند که تاوان آن را می‌دهند.» او تأکید می‌کند که «چنین نابرابری جدی در تولید کربن نتیجه مستقیم سیاست‌های بلندمدت دولت‌هاست که در ترویج رشد اقتصادی نابرابر و پر کربن نقش داشته است.»

تحقیقات نشان می‌دهد که در حال حاضر به خاطر محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا تا اندازه‌ای انتشار کربن کاهش یافته است اما با کاهش محدودیت‌های کرونایی آلاینده کربن با سرعت بیشتری باز خواهد گشت. این درحالی است که اگر تولید گازهای گلخانه‌ای سال به سال کاهش پیدا نکند و نابرابری کربن کنترل نشود، بودجه کربن باقیمانده تا سال 2030 به طور کامل تخلیه می‌شود و مسأله مهم در این زمینه، سهم غنی‌ترین‌هاست. به طوری که 10 درصد ثروتمندترین‌ها به تنهایی می‌توانند بودجه کربن را تا سال 2033 تمام کنند؛ حتی اگر هیچ انتشار کربنی بجز مصارف این 10 درصد وجود نداشته باشد.

تحقیقات آکسفام و استکهلم درحالی متهم ردیف اول تولید کربن را ثروتمندان می‌داند که تاکنون جوامع صنعتی، کشورهای نفتی و همین طور توسعه نیافته‌ها که دسترسی به تکنولوژی روز دنیا را ندارند، مقصر اصلی نامیده می‌شدند. البته در گزارش «مقابله با نابرابری کربن» به سهم خاورمیانه، چین، اتحادیه اروپا و امریکا در پیدایش وضع کنونی اشاره شده است. به این ترتیب که در سال 2015، شهروندان ایالات متحده، اتحادیه اروپا و حدود یک پنجم شهروندان چین و هند درآمد خالص بیش از 38 هزار دلار داشته‌اند و جزو 10 درصد محسوب می‌شدند و یک درصد ثروتمندترین افراد نیز با درآمد خالص بیش از 109000 دلار، شهروندانی از خاورمیانه، چین و ایالات متحده بوده‌اند.

‌وضع مالیات و عوارض بر مصرف کربن

گزارش «مقابله با نابرابری کربن» تخمین می‌زند که این 10 درصد ثروتمندترین افراد باید تا سال 2030 کاهش مصرفی به اندازه 10 برابر مصرف کنونی خود را رعایت کنند تا جهان فقط افزایش دمای 1.5 درجه سانتیگراد را تجربه کند؛ در غیر این صورت سیاست بودجه کربن قابل اجرا نیست و باید شاهد تغییرات آب و هوایی و حدی شدیدتر، موج‌های گرما و آتش سوزی بی سابقه، خشکسالی‌ها و سیلاب‌های ویران کننده و افزایش فقر در جهان باشیم. اما راه چاره چیست؟

رئیس سیاست‌های اقلیمی مؤسسه آکسفام توضیح می‌دهد که دولت‌ها باید از این فرصت پیش آمده در نتیجه شیوع ویروس کرونا استفاده کنند و در اقتصاد خود تغییر شکل دهند و فردایی بهتر را برای همه ما بسازند. دولت‌ها باید از طریق وضع مالیات و عوارض و ممنوعیت استفاده از «کربن لوکس» مانند خودروهای پرمصرف آفرود (sport utility vehicle or SUV) و پروازهای مکرر میزان تولید کربن توسط ثروتمندان را کنترل کنند. اما در مقابل درآمد را در خدمات عمومی و بخش‌های کم کربن برای ایجاد شغل و کمک به پایان فقر سرمایه گذاری کنند.

اخیراً آژانس بین‌المللی انرژی نیز هشدار داد که فقط در ادامه روند مصرف سوخت‌های فسیلی در 6 ماه نخست 2020 می‌توان به آینده زمین امیدوار بود. این آژانس با کاهش مصرف در نتیجه همه گیری کرونا توصیه کرد: «برای ادامه روند کنونی مصرف سوخت‌های فسیلی برنامه‌ریزی کنید.» آژانس بین‌المللی انرژی با بررسی میزان کاهش گازهای CO2 (دی اکسید کربن) در ماه‌های اخیر تخمین زده است که میزان انتشار این گاز آلاینده و مخرب در سال ۲۰۲۰ حدود ۸ درصد نسبت به ۱۰ سال اخیر (تقریباً ۲.۶ گیگاتن) کاهش می‌یابد که بزرگ‌ترین کاهش سالانه محسوب می‌شود و فقط با حفظ همین شرایط می‌توان تولید دی اکسید کربن برای رعایت بودجه افزایش 1.5 درجه‌ای دما را محدود کرد. البته در اجرا شدن آن ثروتمندان نقش اساسی دارند.‌‌‌