به غیر از اینکه جرقه ریزش بازار با انتشار یک خبر کاملا کانالیزه شده و بساط دعوای زرگری میان وزارت نفت و اقتصاد آغاز شد، در ادامه روند نزولی هم بارها خبرهایی مبنی بر جلسه مسوولان سازمان بورس با حقوقی‌ها و ارکان بازار برای حمایت از نمادهای شاخص ساز مطرح شد. با این وجود آنچه در تابلوهای معاملاتی مشاهده شد مسابقه حقوقی‌ها برای حضور در سرخط فروش بود. این وضعیت علاوه بر ضربه به اعتماد سرمایه‌گذاران ممکن است بخشی از بازار را نسبت به اخباری که در آینده می‌تواند محرک خوبی برای رشد بورس باشد بی‌تفاوت کند.

آخرین خبر مثبتی که در بازار سرمایه اعلام شد، درخواست اختصاص یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی برای حمایت بازار است. رییس سازمان بورس در این باره گفته است که این سازمان و شخص وزیر اقتصاد با جدیت پیگیر نهایی شدن انتقال یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار هستند. با این حال حسن قالیباف‌اصل تاکید کرده که هنوز ابلاغیه‌ای در این خصوص به سازمان بورس ارسال نشده اما با این حال این سازمان در روزهای آینده در انتظار این ابلاغیه است. اگرچه این خبر پس از مثبت شدن ضعیف شاخص در دو روز متوالی اعلام شد اما روز گذشته بازار سرمایه با ریزش بیش از ۴۰ هزار واحدی شاخص کل نشان داد که میزان اثرپذیری معاملات از اخبار مثبت حمایت‌گرانه به شدت کاهش یافته است. چنین روندی ممکن است به معنای کاهش اعتماد سهامداران به بازار و دست‌اندرکاران آن باشد که می‌تواند به بحران‌های مهم اقتصادی و اجتماعی منجر شود.

شاخص کل بازار سرمایه که از ابتدای سال جاری پله‌های صعود را پی در پی طی کرده و از کانال ۶۰۰ هزار واحدی تا ارتفاع دو میلیونی هم بالا رفته بود، اکنون مدتی است از روزهای اوج فاصله گرفته و دوره اصلاح طولانی مدتی را سپری می‌کند. پیش از این نیز رشد شتابان بازار هشدارهای کارشناسان مبنی بر لزوم تعدیل را به همراه داشت اما افزایش ورود نقدینگی به این بازار، دولت را که با کسری بودجه کلان دست و پنجه نرم می‌کرد از ترغیب هر چه بیشتر مردم به سپردن سرمایه‌های خود به بورس و خرید سهام دولتی باز نداشت. در ماه‌های گذشته بازار سرمایه با انواع ضربه‌ها مواجه بوده است. گذشته از کندی هسته معاملات که به دلیل افزایش بار مصرف کاربران در جریان است، آزادسازی سهام عدالت در دو مرحله، کاهش اعتبار کارگزاری‌ها، دونوبتی شدن معاملات، افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی از سوی بانک مرکزی، کشمکش‌ها بر سر دومین صندوق دولتی و مصاحبه‌های ضد و نقیض مسوولان بورس و تیم اقتصادی دولت، نوسانات بسیاری را برای این بازار رقم زد که در نهایت موجب شتاب گرفتن اصلاح شاخص از مردادماه شد.

اکنون شرایط بازار به گونه‌ای پیش می‌رود که سهامداران ورودی سال ۹۹ را به طور کلی متضرر کرده و از سود سهامداران ورودی ۹۸ نیز تا حد زیادی کاسته است. این در حالی است که بازارهای موازی در سال جاری همواره رو به صعود بوده‌اند و به اذعان ناظران اقتصادی، تورم ملموس نیز از آنچه مرکز آمار اعلام می‌کند بسیار فراتر رفته است. در این میان نمی‌توان سهم ناآگاهی و هیجانات را در بازار نادیده گرفت؛ اما در حال حاضر شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که دیگر خبرهای خوب و مثبت نیز بر کاهش ترس سهامداران و ترغیب آنان به خروج از صف‌های فروش و افزایش خرید سهام اثرگذار نیست و حقوقی‌ها هم تنها چند روز موفق به کنترل نه چندان قوی بازار شدند. در نهایت نیز روز گذشته بازار در آستانه سقوط به کانال ۵/۱ میلیونی قرار گرفت.

بازارگردانی صندوق‌های توسعه و تثبیت

یک کارشناس بازار سرمایه با اشاره به خبر منتشر شده از سوی رییس سازمان بورس مبنی بر تخصیص یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار سرمایه می‌گوید: ریشه این تصمیم در قانونی است که صندوق تثبیت براساس آن تشکیل شده است. یعنی زمانی که قوانین رفع موانع تولید و پس از آن، آیین‌نامه‌های مربوط به منابع صندوق تثبیت بازار در حال تعیین بود، یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی هم به عنوان منابعی که راهی صندوق تثبیت خواهد شد پیش‌بینی شده بود. همایون دارابی می‌افزاید: این یک راهکار قانونی است که از مدت‌ها قبل پیش‌بینی شده بود. این اقدام در شرایط کنونی ابتکار عمل خوبی است به این خاطر که بازار ما در حال بزرگ شدن است اما متاسفانه در بخش نقدینگی فعالی که باید نقش بازارگردان را در بازار ایفا کند، کمبود داریم.

او ادامه می‌دهد: یک خلأ یا عقب‌افتادگی در چند سال اخیر در تشکیل شرکت‌های سرمایه‌گذاری و همچنین بزرگ شدن صندوق‌های سرمایه‌گذاری رخ داده که متاسفانه تاثیر آن را در بازار می‌بینیم. دارابی اضافه می‌کند: ۱۰ سال قبل، بازارگردان‌های ما شرکت‌های سرمایه‌گذاری بودند اما از آن زمان تاکنون بخشی از این شرکت‌ها یا تغییر ماهیت داده‌اند یا دچار رکود شدید فعالیت شده‌اند. از طرفی هم صندوق‌های سرمایه‌گذاری نتوانستند جای خالی این شرکت‌های سرمایه‌گذاری را پر کنند و عملا دو صندوق تثبیت و توسعه نقش بسیار پررنگ‌تری را در این بازارگردانی و بازارسازی سهام به دست می‌آورند. این کارشناس بازار سرمایه تاکید می‌کند: با این حال، به طور کلی این ابتکار عمل، قانونی و مثبت است. دارابی تصریح می‌کند: طی حدود ۱۰ روز گذشته تصمیماتی که در سازمان بورس و وزارت اقتصاد برای بازار سرمایه اتخاذ شده مجموعا تصمیمات کاملا درست و بجایی است و امیدواریم تاثیرات خوبی در بازار داشته باشد زیرا بحث امروز و فردا نیست بلکه با بزرگ شدن بازار، نیازمند نهادهای بازارگردانی بزرگتری هستیم که همواره ثبات را به بازار بازگردانند و در تنش‌ها عملا ضربه‌گیر سهامداران خرد باشند.

برآوردها از رقم ورودی به صندوق تثبیت بازار

با این حال با توجه به ارزش روز بازار سرمایه برخی این سوال را مطرح می‌کنند که میزان یک درصد ورودی به صندوق تثبیت چقدر خواهد بود و تا چه حد می‌تواند در گره‌گشایی از این بازار مثبت عمل کند؟ دارابی در پاسخ به این سوال اظهار می‌کند: در واقع در جریان رقم منابع موجود در صندوق توسعه ملی نیستیم اما می‌دانیم که طبق قانون میزان ورودی این صندوق مشخص است. یعنی اگر فرض کنیم که اگر از همین امروز این تصمیم بخواهد اجرایی شود با توجه به اینکه حدود ۳۰ درصد از درآمدهای نفتی راهی این صندوق می‌شود، می‌توان ۱۰ میلیارد دلار را تخمین زد که یک درصد آن نزدیک به ۳۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی خواهد بود. این کارشناس بازار سرمایه می‌افزاید: برآوردها این است که رقم ۳۰ هزار میلیارد بتواند راهی صندوق تثبیت شود. اما اگر بخواهیم یک درصد را روی کل منابع صندوق توسعه ملی حساب کنیم رقم بسیار بزرگی خواهد شد. او ادامه می‌دهد: اگر هم مبنا همین امسال باشد تقریبا ماهانه سه تا چهار هزار میلیارد تومان به صندوق تثبیت بازار وارد خواهد شد.

بازار سرمایه قربانی هیجانات حقیقی‌ها

اصلاح طولانی‌مدت بازار با وجود انتشار اخبار مثبت موجب ناامیدی و بی‌اعتمادی بسیاری از سهامداران خرد بازار سرمایه شده است. همایون دارابی درباره رفتار بازار سرمایه عنوان می‌کند: بازار ما اینرسی دارد؛ یعنی هم در دوره مثبت و هم در دوره منفی مقداری هیجان‌زده عمل می‌کند. زمانی که بازار در حال رشد بود می‌دیدیم که شدت رشد خیلی بالا بود و زمانی هم که کاهشی شده می‌بینیم که شدت فرسایش آن بالاست. این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: بخشی از این روند به خاطر دامنه نوسان کوچک پنج درصدی است. همچنین زمان می‌برد تا این تصمیمات تاثیر خود را بگذارند.

او می‌افزاید: همین تصمیم ورود منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار مدتی طول خواهد کشید و این گونه نیست که همین فردا یک چک آن صادر شود. این کارشناس بازار سرمایه تاکید می‌کند: آنچه ما امروزه در بازار می‌بینیم صرف نظر از اینکه بازار در فاز نوسانی است، فروش‌‌های هیجانی است. یعنی به نظر می‌رسد دیگر بحث شناسایی سود نیست و وارد فاز فروش هیجانی و احساسی یک سری از حقیقی‌ها شده‌ایم که بیشتر نگران هستند. دارابی ادامه می‌دهد: یعنی اگر فروشنده‌ها را در بازار بررسی کنید می‌بینید که غالبا همین حقیقی‌ها هستند. این افراد به صورت طبیعی زمانی که می‌خرند خیلی با هیجان خرید می‌کنند و در زمان فروش هم با هیجان بسیار می‌فروشند. به همین دلیل احساس من این است که در حال حاضر اخبار و این دست مسائل تاثیر زیادی روی این هیجانات ندارد و باید صبر کنیم تا این جو هیجان‌زده برطرف شود. او تصریح می‌کند: با گذشت این هیجان شرایط می‌تواند خیلی راحت‌تر متعادل شود. آنچه ما در حال حاضر مشاهده می‌کنیم شتابزدگی برخی حقیقی‌ها در بازار است. شاید بتوان گفت که جو منفی این روزها بیشتر به خاطر همین افراد هیجان‌زده است. چرا که کلیت بازار اصلاح خوبی کرده است. قیمت‌ها تقریبا بین ۳۰ تا ۴۰ درصد پایین آمده‌اند و کلیت قیمت‌ها، قیمت‌های مطلوبی است.

بازار رو به تعادل است

این کارشناس بازار سرمایه همچنین در ارزیابی بازار تا پایان شهریورماه می‌گوید: ما منتظر هستیم که این جو هیجان‌زده برچیده شود؛ تصمیمات خوبی گرفته شده و هماهنگی خوبی هم بین حقوقی‌ها وجود دارد. مجموعه خریدها و رفتارهای بزرگان بازار هم قابل قبول است. دارابی می‌افزاید: اما تعداد افراد حقیقی که از ابتدای امسال تاکنون به بازار اضافه شده‌اند خیلی زیاد است و اگر فقط یکی دو درصد از اینها بخواهند هیجان‌زده ادامه دهند دردسرهای بزرگی برای بازار ایجاد می‌کنند. او تاکید می‌کند: به نظر من ما باید چند روزی صبر کنیم تا این هیجان یا فروش احساسی تمام شود. کاری نمی‌شود کرد غیر از اینکه این افراد به نوعی اقناع شوند که دست از هیجان‌زدگی بردارند.

چرا که همه شرایط آماده است تا بازار عملا حالت متعادل پیدا کند. دو سه روز گذشته هم دیدیم که بازار تقریبا متعادل شده بود. دارابی اظهار می‌کند: بحث اصلی، همان هیجان‌زدگی است و مساله خاصی در بازار نمی‌بینیم که نگران آن باشیم؛ از سوی دیگر هم نرخ دلار نیمایی روز گذشته نزدیک به ۲۱ هزار و ۵۰۰ تومان بود. اگر برگردیم به سال قبل در همین زمان نرخ نیما حدود ۱۴ تا ۱۵ هزار تومان بود. این به معنای این است که شرکت‌های صادراتی ما ۶۰ درصد بیشتر از سال گذشته درآمد صادراتی به دست می‌آورند. اینها مواردی نیست که بتوان راحت از کنار آن عبور کرد. این کارشناس بازار سرمایه اضافه می‌کند: در هفته آینده و پایان شهریورماه هم سال مالی بسیار از کارگزاری‌ها تمام می‌شود که در نتیجه اعتبار آنها گشایش خواهد یافت؛ همچنین شرکت‌های سرمایه‌گذاری به پایان سال مالی خود می‌رسند و گزارش‌های جدیدتری منتشر می‌شود که شاید بازار با یک ارزیابی جدید دریابد که قیمت‌ها خیلی اصلاح شده‌اند. مثلا نماد بزرگی مثل شستا تقریبا ۵۰ درصد اصلاح کرده و این مواردی نیست که به راحتی از کنار آن بگذریم. دارابی تاکید می‌کند: حقوقی‌ها هم در حال خرید هستند و از این جو هیجان‌زده استفاده می‌کنند؛ همین سهم‌ها را می‌خرند و چند هفته دیگر به همین حقیقی‌ها می‌فروشند و می‌دانید که حقیقی‌ها هم همیشه این شتابزدگی را دارند.