وجود گنبدها و رگه های نمکی در اطراف محل آبگیری سد باعث شوری آب در پایین دست این سد شده است. کارشناسان قبل از بهره برداری بارها نسبت به مساله شوری کارون در صورت احداث سد گتوند به وزارت نیرو هشدار داه بودند که مورد توجه قرار نگرفت. با وجود آنکه این سد از زمان بهره­ برداری با انتقادات فراوانی مواجه بوده است، نشانه های شوری رودخانه کارون به وضوح افزایش یافته است، اما هنوز از سوی سازندگان اصلی اش مورد حمایت قرار می­گیرد. فتاح، وزیر نیروی دولت­ نهم، که سد گتوند در زمان ریاست او بر مسند وزارت نیرو افتتاح شد، در جدیدترین اظهاراتش،  مدعی شد منتقدین اطلاعات دقیق و کافی در این خصوص ندارند و گتوند را یکی از بهترین سدهای جهان دانسته است.

منظور از اطلاعات دقیق و کافی چیست؟ وزرات نیرویی­ها برای نادیده گرفتن اشتباهات خود، به شکلی زیرکانه با اصطلاحات بازی می­کنند. یکی از بهانه ها که با آن سعی در توجیه مخاطب دارند، اصطلاح گنبد نمکی، سازند نمکی و یا رگه­های نمکی است. از نظر وزارت نیرو در سد گتوند با یک سازند نمکی روبه­رو هستیم که متفاوت از گنبد نمکی است و نمی تواند باعث شوری آب کارون شود. اما کارشناسان زمین شناسی، نظر دیگری دارند. شهرام شریعتی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد، در این باره به اقتصادآنلاین گفت:یکی از فاکتورهای اصلی که در تمام نقاط دنیا، برای مکان­یابی سد، در نظر گرفته می­شود، سازندهای زمین شناسی هستند. هرچقدر این سازندها انحلال کمتری داشته باشند، در ساخت و ساز و مکان یابی سد امتیاز بالاتری دارند، متاسفانه سد گتوند از این امتیاز برخوردار نیست و فاصله آن با گنبدهای نمکی موجود در منطقه بسیار کم است.

مساله عنوان گنبد نمکی، پهنه نمکی، لایه نمک، سازند نمکی و یا هر عنوان دیگری نیست، انحلال بالای نمک باعث می شود، آب های مجاور با این نمک شور شوند. سازند گچساران یکی از سازندهایی است که انحلال بالایی چه به لحاظ گچی و چه به لحاظ نمکی دارد. این انحلال باعث پایین افتادن کیفیت آب می شود.

به لحاظ زمین شناسی خوزستان یک دشت است که لایه های سنگی مشخصی ندارد. این استان پوشیده از کفه­ها و پهنه­های نمکی است. حتی اگر سازند گچساران هم وجود نداشته باشد، مساله بقیه سازندهای نمکی در خوزستان قابل انکار نیست. بیشترین توسعه سازند گچساران در کهکیلویه و بویر احمد، خوزستان و فارس است، اما مساله گنبد نمکی نیست، خوزستان بر روی یک پهنه نمکی بسیار بزرگ قرار دارد، که بخش وسیعی از ناحیه جنوب غربی کشور را پوشش داده است و انحلال نمکی آن باعث می شود که آبهای پایین دست سد، آلودگی بالایی داشته باشند.

شوری این سد از حد مجاز محیط زیستی بالاتر است و سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این آب را برای هیچ یک از مصارف صنعتی ،کشاورزی و شرب برای سلامتی انسان مطلوب نمی داند. از سویی وزارت نیرو به هر عاملی چنگ می زند تا اشتباه فاحش خود در مکان یابی این سد را نادیده بگیرد. از نظر وزارت نیرو، نیشکر، کشاورزی، پساب صنایع، مهمترین عامل شوری آب کارون است، و جانمایی اشتباه گتوند کمترین اثرگذاری را در کارون داشته است.

بحث تاثیر آلودگی صنایع نیشکر بر شوری کارون تا چه میزان معتبر است؟ نیشکر که خود گیاهی حساس به شوری است و در محیط شور قادر به رشد نیست، چگونه می تواند باعث شوری آب کارون شود؟ در نتیجه مطرح کردن مساله مصرف بیش از اندازه آب توسط نیشکر در مقابل اثرگذاری آن بر شوری آب کارون منطقی تر به نظر می رسد.

به لحاظ موقعیت مکانی نیز توجیه شوری پایین دست کارون با صنایع نیشکر هفت تپه قابل توجیه نیست. فتاح، وزیر سابق نیرو در حالی شوری آب کارون را به کشت و صنعت نیشکر هفت تپه نسبت داده است که این مجموعه به لحاظ موقعیت مکانی، در مسیری متفاوت از سد گتوند قرار دارد. گتوند در 25 کیلومتری شمال شوشتر و کشت و صنعت نیشکر هفت تپه در 45 کیلومتری جاده اندیمشک به اهواز واقع شده است و تامین آب آن بر عهده رودخانه دز است. هرچند رودخانه دز از سرشاخه های فرعی کارون است، اما بهره گیری ابزاری از مکانی دیگر، به منظور توجیه اشتباهات گذشته به دور از انصاف است.

مساله دیگری که می توان به ان اشاره کرد، مساله آمایش سرزمین در مکان یابی و احداث سد است. اگر این سد که با پشتوانه مطالعاتی 20 ساله مایه مباهات وزارت نیرو شده است، در طی روند مطالعاتی پذیرای محققین آمایشگر به منظور پیش بینی اثرات محیط زیستی احداث سد و  مکان یابی دقیق بود، امروز نه تنها شاهد مشکلات عدیده بوجود امده برای ساکنین خوزستان بودیم  بلکه وزارت نیرو نیز انرژی کمتری برای توجیه اشتباهات سدسازی خود  و پاسخگویی به منتقدین صرف می کرد.

منصوره محمدی